آلودگی هوا نفس شب یلدا را هم برید

توپ آلودگی هوا دائماً از این سو بدان سو پرتاب می‌شود. رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران روز گذشته (۲۹ آذر) در بحث آلودگی هوا ضمن انتقاد از رویکرد شهرداری تهران به این نکته اشاره کرد که این ارگان در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک، برنامه‌های خود را به طور متوازن جلو نمی‌برد.

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، خانم دکتر معصومه ابتکار هم در خلال گفتگوی زنده با بخش خبری ساعت ۱۴ شبکه یک، به اقدامات مثبت سال‌های اخیر دولت اشاره کرده و افزود که برنامه‌ای ۱۵ ساله برای رفع معضل آلودگی هوا در دستورکار قرار دارد.

در عین حال دیروز یکی از اعضاء فراکسیون محیط‌زیست در گفتگو با خانه‌ی ملت به منشاء اصلی آلودگی هوا یعنی سوخت خودروها اشاره کرده و گفت: «با وجود همت و اراده‌ی وزیر نفت در ایجاد بنزین استاندارد، متاسفانه به دلیل تحریم‌ها و نبود کاتالیست خودرو و فیلتر مناسب در واحدهای صنعتی، آلودگی هوا همچنان در پایتخت استمرار دارد.» آقای پیرموذن ضمناً به ضرورت تامین اعتبارات مربوط به محیط‌زیست در بودجه‌ی سال آتی و برنامه‌های مدون برنامه ششم توسعه پرداخت و آن را راه‌حلی برای همکاری میان‌ بخشی عنوان کرد که می‌تواند هوای پاک را بعنوان حق مردم به آنها برگرداند.

همه این واکنشها در نوع خود قابل‌تامل است اما یک سوال همچنان به قوت خود باقی است: نقش تک‌تک شهروندان در این میان چیست؟

یک پیاده‌روی ساده از جنس آلودگی هوا    

شاید شما هم جزو آن‌دسته از افرادی هستید که فکر می‌کنند در روزهایی که آلودگی هوا به اوج می‌رسد، کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که بی‌دلیل وارد خیابان‌های شهر شود. اما آیا این یک واقعیت است؟ متاسفانه خیر. اگر شما همین امروز چند ساعتی را با پای پیاده در کلانشهر تهران قدم بزنید، موارد متعددی را مشاهده خواهید کرد که باورتان را به کل در مورد مسوولیت‌پذیری اجتماعی تغییر خواهد داد.

شوربختانه واقعیت محض این است که اکثر ما آلودگی هوا را به همین شکل قبول کرده‌ایم و بیشتر از آنکه بخواهیم گامی هرچند کوچک برای رفع حداقلی آن برداریم، منتظر هستیم تا کسی یا ارگانی بصورت کاملاً معجزه‌آسا چاره کار را پیدا کند. در این تردیدی نیست که حل معضل آلودگی هوا از بسیاری جهات بالاخص در سطح کلان برعهده‌ی ارگان‌های ذیربط است و می‌بایست هر چه سریعتر چاره‌ای برای آن اندیشیده شود اما اگر اندکی هم که شده منصفانه به قضیه نگاه کنیم، ردپای مشخص فرد فردمان را در آلودگی هوا خواهیم دید.

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و معاون رئیس جمهور، خانم دکتر معصومه ابتکار ریشه اصلی آلودگی هوای تهران را ذرات معلق کمتر از ۲٫۵ میکرون که حاصل احتراق ناقص سوخت در خودروها و فعالیت واحدهای صنعتی هستند، عنوان کرد.

یک پیاده‌روی دو ساعته در همین شهر آلوده تهران، آن هم در روزی که کلیه‌ی مقاطع تحصیلی به دلیل شرایط اضطرار آلودگی تعطیل هستند، درس‌های زیادی را به این شرح برای نگارنده به همراه داشت:

اتوبوس‌های اداری که راس ساعت ۳ و نیم در خیابان ولیعصر ظاهر شدند، اکثراً فرسوده و فراتر از حد باور آلاینده بودند. اگر بحث بر سر این است که استفاده از خودروهای شخصی در روزهایی اینچنین جایز نیست پس به این مورد هم باید توجه شود که اتوبوس‌های اداری و سایر وسایل حمل و نقل عمومی نیز مجاز به تشدید آلودگی نیستند.

چند لحظه درنگ پشت چراغ قرمز کافی است تا آماری از تعداد باورنکردنی اتومبیل‌های تک‌سرنشین دستتان بیاید. با گذر از کوچه و پس کوچه‌ها خودروهای شخصی، تاکسی‌ها و حتی اتوبوس‌های متعددی را می‌بینید که در جا کار می‌کنند و در اکثر موارد نیز توجیهی غیرمنطقی برای روشن نگاه داشتن موتور اتومبیل‌شان دارند. ترن‌های برقی می‌توانند در شهر ما یک اولویت و راهکار باشند اما علیرغم دسترسی به فضای تعبیه آن‌ها هنوز کوچکترین اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است. مترو راه‌حل بسیار خوب و ایده‌آلی است اما آیا با این حجم جمعیت پاسخگوست؟

ذرات معلق کمتر از ۲٫۵ میکرون (PM2.5) که ارتباط تنگاتنگی با تشدید بیماری‌های قلبی و عروقی دارند، متهم ردیف اول پرونده آلودگی هوای تهران هستند.

در ناسالم‌ترین هفته سال تهران وانت‌های مخصوص حمل بار بیکار نیستند. تعداد وانت‌ها و کامیون‌هایی که بار خودشان را در ساعات اداری به فروشگاه‌های مختلف می‌برند، کم نیست. اگر همین حمل و نقل ساده بار به صبح‌های اول وقت و پیش از شروع ساعات پرتردد تغییر زمان پیدا کند، شاید معضل خیلی از ترافیک‌ها و بالطبع آن آلودگی حل ‌شود.

ما حتی در این هوای آلوده‌ هم از عاداتمان دست برنمی‌داریم: فرستادن دسته گل‌های بزرگ مخصوص مجالس ترحیم با وانت، گرم کردن ماشین در صبح‌های اول وقت، رانندگی با سرعت نامتعادل در بزرگراه، گذر از دست‌اندازها با حداکثر سرعت، حمل بار زیاد توسط خودروهای شخصی، نداشتن برگه‌ی معاینه فنی و هزاران کار مشابه که همگی به معنای تشدید آلودگی هوا است.

چرا آلودگی هوا باعث تعطیلی دو روزه مدارس شد؟

شرکت کنترل کیفیت هوا از مجموعه‌های وابسته به شهرداری تهران روز شنبه مورخ ۲۸ آذرماه در وبسایت رسمی خود اعلام کرد که بررسی هفتگی کیفیت هوای تهران و اطلاعات رسیده از ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا نشان می‌دهد که تهران در روزهای ۲۱ الی ۲۷ آذرماه شرایط نامطلوبی را از نظر کیفیت هوا سپری کرده است و این بازه زمانی از نظر تعداد روزهای ناسالم، آلوده‌ترین هفته سال جاری برای پایتخت عنوان شد.

برودت هوا و شرایط جوی پایدار منجر به تشدید بحران آلودگی هوا در تهران شده است.

شرایط حاد آلودگی در نهایت سبب گردید که بر اساس مصوبه ۲۸ آذر کمیته مقاطع اضطراری آلودگی هوای شهر تهران، کلیه مقاطع تحصیلی آموزش و پرورش شهرهای تهران، ری و اسلامشهر روز یکشنبه (۲۹ آذر) تعطیل باشند. ادامه این شرایط تعطیلی روز دوشنبه را هم به دنبال داشت ضمن آنکه بر اساس مصوبه کمیته اضطرار آلودگی هوا، فروش روزانه مجوز ورود به محدوده طرح ترافیک نیز تا پایان هفته جاری در تهران ممنوع شده است.

وارونگی هوا، تداوم شرایط جوی پایدار، بالا بودن رطوبت نسبی هوا و افزایش استفاده از خودروهای شخصی از جمله مهمترین دلایلی است که سبب شده تا میانگین غلظت ذرات معلق کمتر از ۱۰ و ۲.۵ میکرون در تهران به ترتیب به بیش از ۲۰۰ و ۱۰۰ میکروگرم بر مترمکعب برسد و از سوی دیگر قدرت دید هم در برخی ساعات به زیر ۷۰۰ متر رسیده است.

چه هوایی آلوده است؟

اضافه شدن هر ماده‌ای می‌تواند تا حدی خواص فیزیکی و شیمیایی هوای تمیز را تغییر دهد. بنابراین به موادی که خواص فیزیکی و شیمیایی هوا را تغییر دهند، اصطلاحاً آلاینده گفته می‌شود. آلاینده‌های هوا یا به صورت ذرات جامد یا قطرات مایع یا گاز و یا مخلوطی از آن‌ها هستند.

بیش از ۹۰ درصد آلودگی هوا به ۵ آلاینده مهم برمی‌گردد که به ترتیب عبارتند از کربن مونوکسید (CO)، اکسیدهای نیتروژن (NO_x)، هیدروکربن‌ها (HC)، اکسیدهای سولفور (SO_x) و در نهایت ذرات معلق.

مه‌دود، غبار، دود سیگار، دود اتومبیل و گرد و خاک مهمترین منابع تولید آلاینده‌ی مشهور تهران یعنی ذرات معلق هستند. اندازه‌ی ذرات معلق را با واحد میکرومتر و غلظت آن‌ها را بر حسب میکروگرم در هر مترمکعب هوا می‌سنجند.

میانگین تغییرات ساعتی آلاینده‌های منسوب به ذرات معلق کمتر از ۱۰ و ۲٫۵ میکرون در تهران

ذرات معلق آلاینده از طریق مجاری تنفسی به بدن انسان وارد و در وهله نخست هم عملکرد این بخش را مختل می‌کنند. از آنجایی که میزان هوای مصرفی ما روزانه دو برابر میزان غذای مصرفی‌مان می‌باشد در نتیجه کیفیت هوای مصرفی که وارد آلوئول‌های ریوی می‌شود، خیلی مهم است. در زمستان که هوا دستخوش پدیده موسوم به اینورژن می‌شود یعنی دمای هوا در اثر افزایش ارتفاع از سطح زمین، زیاد می‌شود، اتفاقی که می‌افتد این است که در اثر اینورژن غلظت آلودگی هوا هم افزایش پیدا می‌کند. در حال حاضر اینورژن در تهران باعث تشدید غلظت آلودگی هوا شده است.

دو متهم اصلی پرونده آلودگی هوای تهران

ذرات معلق و کربن مونوکسید در مجموع بیشتر از سایر آلاینده‌ها در هوای تهران مشاهده می‌شوند. از میان گروه‌های مختلف ذرات معلق ذرات ۱ الی ۲ میکرونی بیشتر از سایرین قادر به نفوذ به داخل حبابچه‌های ریوی و استقرار در آن‌جا هستند. ضرر ذرات کوچک معلق در هوا این است که نه‌تنها می‌توانند به بافت‌های مخاطی نفوذ کنند بلکه حتی مواد شیمیایی مضر نظیر دی‌اکسید گوگرد را هم با خود به اعماق ریه هدایت می‌کنند و این حالت می‌تواند منجر به سینرژی شود. فراموش نکنید که هر چه ذرات حلالیت بیشتری داشته باشند، امکان اینکه در مایع بین سلولی حل شده و وارد گردش خون شوند، هم بیشتر می‌شود یعنی ذرات با قطر کوچک‌تر شانس بیشتری برای ورود به قسمت‌های انتهایی دستگاه تنفسی دارند.

بعد از ذرات معلق این مونواکسیدکربن است که در کلانشهرهایی مثل تهران و در ساعاتی خاص از روز غلظتش از حد مجاز می‌گذرد. مونواکسیدکربن بعنوان مهمترین آلاینده منتشره از اتومبیل‌های بنزینی شناخته شده است.

شرکت کنترل کیفیت هوا وابسته به شهرداری تهران، شاخص کیفیت هوا را در ساعت ۱۱ روز یکشنبه (۲۹ آذر) با رتبه ۱۴۱ و روز دوشنبه (۳۰ آذر) با رتبه ۱۳۴ در رده ناسالم برای گروه‌های حساس عنوان کرد.

جدول شاخص کیفیت هوا (AQI)  به تفکیک هر ایستگاه در ساعت ۸ صبح روز دوشنبه ۳۰ آذر

شاخص‌های کیفیت هوا را علاوه بر شماره از طریق رنگ‌بندی نیز مشخص می‌کنند تا دید کلی‌تری از شرایط حاصل شود و بر اساس مستندات جدولی که امروز در سایت رسمی شرکت کنترل کیفیت هوا قرار گرفت، ایستگاه‌های شهرداری منطقه ۱۵، دانشگاه تهران، پارک‌های قائم، شکوفه، سلامت و رازی، ایستگاه شهر ری، دانشگاه شریف و تهرانسر در وضعیت ناسالم و ایستگاه‌های شهرک چشمه، سوهانک، ژئوفیزیک، دانشگاه شهید بهشتی، صدر، محدوده شهرداری منطقه ۲، شادآباد، اقدسیه و ستاد بحران در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار دارند. حرف (s) به معنای دستگاه در حال تعمیر و حرف (N)  به معنای ایستگاه فاقد دستگاه اندازه‌گیری آلودگی هوا است. واژه (CO) نیز به معنای مونواکسیدکربن، (PM10) ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون، (PM2.5) ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است.

منبع: Air.Terhan, Nateghan, Iran-Newspaper, afkarnews, aqicn, airnow