آخرین خورشید گرفتگی کامل در سیاره‌ی زمین

خورشید گرفتگی کامل یکی از شگفت‌انگیزترین رویدادهای طبیعی در سیاره‌ی ماست. پدیده‌ای که بشر را همیشه مبهوت خود کرده است و نفس‌ها را در سینه حبس. رویدادی که هر چند این روزها به راحتی پیش‌بینی می‌شود و رمز و راز گذشته‌ را از دست داده اما از شگفتی آن چندان کاسته نشده است.

اما آیا کسوف کامل همیشه در زمین دیده خواهد شد؟

خورشید گرفتگی چگونه شکل می‌گیرد؟

خورشید گرفتگی زمانی اتفاق می‌افتد که ماه درست بین زمین و خورشید قرار بگیرد. در این حالت قرص ماه خورشید را می‌پوشاند و سایه‌ای کوچک بر سیاره‌ی زمین می‌افتد. به این ترتیب نقاطی از زمین که به زیر سایه‌ی ماه می‌روند خورشید گرفتگی کامل را تجربه خواهند کرد.

طرحی ساده از موقعیت خورشید، ماه و زمین در زمان کسوف کامل.

اما نکته‌ی جالب در این باره که امکان پدید آمدن خورشید گرفتگی کلی را ایجاد کرده اندازه‌ی ظاهری برابر ماه و خورشید است. قطر خورشید حدود چهارصد برابر قطر ماه است. اما از سوی دیگر ماه نسبت به خورشید چهارصد برابر به زمین نزدیک‌تر است. بنابراین اندازه‌ی ظاهری خورشید و ماه در آسمان زمین تقریبا برابر است. همین نکته باعث شده امکان ایجاد خورشید گرفتگی کامل در سیاره‌ی زمین فراهم شود.

البته به دلیل حرکت ماه به دور زمین در یک مدار بیضی‌ شکل و تغییر فاصله‌ی آن از زمین اندازه‌ی ظاهری ماه کمی تغییر می‌کند. ماه در زمانی که در نقطه‌ی حضیض مداری (نزدیک‌ترین فاصله از زمین) قرار می‌گیرد بزرگ‌تر از زمانی دیده می‌شود که در دورترین نقطه از زمین جای دارد. همین اتفاق برای خورشید نیز رخ می‌دهد. چرا که زمین در مداری بیضوی به دور خورشید می‌گردد و فاصله‌ی آن از خورشید کمی تغییر می‌کند.

تفاوت اندازه‌ی ظاهری ماه در زمان حضیض مداری یا ابرماه (سمت چپ) و اوج مداری یا ریزماه.
Credit:  Catalin Paduraru

این مسئله دلیل اصلی پدید آمدن خورشید گرفتگی‌های حلقوی است. در کسوف حلقوی ماه در اوج مداری قرار دارد و اندازه‌ی ظاهری آن به اندازه‌ای نیست که کل قرص خورشید را بپوشاند. در چنین شرایطی حتی در زمان اوج گرفت حلقه‌ای نورانی به دور قرص تیره‌ی ماه باقی می‌ماند.

خورشید گرفتگی حلقوی.
Credit: Mikael Svalgaard

ماه از زمین دور می‌شود!

اما روال کار همیشه به این ترتیب نخواهد بود. ماه هر سال نزدیک به چهار سانتی‌متر از زمین دور می‌شود. بنابراین به مرور و با گذشت زمانی طولانی اندازه‌ی ظاهری ماه در آسمان زمین کوچک و کوچک‌تر خواهد شد. تا جایی که اندازه‌ی ظاهری ماه از خورشید کوچک‌تر می‌شود و قرص ماه دیگر نمی‌تواند تمام قرص خورشید را بپوشاند.

طبق محاسبات آخرین کسوف کامل در سیاره‌ی زمین حدود ۶۰۰ میلیون سال بعد رخ خواهد داد. زمانی که دیگر پدیده‌ای با نام خورشید گرفتگی کلی در زمین اتفاق نخواهد افتاد. از آن پس حتی در بهترین شرایط خورشید گرفتگی حلقوی در آسمان زمین قابل مشاهده خواهد بود.

آیا ۶۰۰ میلیون سال بعد انسانی روی زمین خواهد بود تا آخرین کسوف کامل تاریخ را بنگرد؟!

منبع: NASA