چرا کوسه حمله می‌کند؟

آب‌های کم‌عمق نزدیک سواحل، معمولا جولانگاه مناسبی برای یکی از شناخته‌شده‌ترین شکارچیان آبزی روی کره زمین است. وقتی این شکارچیان مهیب به انسان حمله می‌کنند، در وهله نخست این طور به نظر می‌رسد که قصد دارند تا قربانی را به طور کامل بخورند. اما واقعیت این است که شکارچیان به ظاهر خون‌آشام دریاها و اقیانوس‌ها مثل کوسه ها اغلب پس از همان حمله اولیه، طعمه انسانی را رها می‌کنند و فردی که به این شکل مورد حمله قرار گرفته باشد، خورده نمی‌شود بلکه خون زیادی را به واسطه آسیب جدی از دست خواهد داد و این امر است که می‌تواند منجر به مرگ قربانی شود.

یک فسیل زنده

در جهان حدود ۴۰۰ نوع مختلف از کوسه­‌ها وجود دارد. بعضی از آن‌ها درست به بزرگی نهنگ‌ها هستند و برخی دیگر به اندازه یک سیگار کوچک هم نیستند. برخی کوسه‌ها از گیاهان کوچک و موجودات ریزی به نام پلانکتون‌ها تغذیه می­کنند، برخی دیگر گوشتخوار هستند و برخی هم ماهیان، اسکوئیدها یا ماهیان مرکب و خوک‌های دریایی را برای یک وعده غذایی ترجیح می‌دهند. اما جالب است که بدانید برخی از کوسه­‌ها عادت به تغذیه از بقایای غذای دیگران یا اصطلاحا لاشه حیوانات دارند.

آیا می‌دانستید که بعضی از کوسه‌ها، کوسه‌خوار هستند؟ هزاران تخم در داخل بدن کوسه مادر رشد می‌کند. گروه اولی که از تخم خارج می‌شوند، از تخم‌های دیگر که باز نشده و توسط مادر تولید شده تغذیه می‌کنند. دانشمندان از این کوسه‌ها اطلاعات اندکی در دست دارند. کوسه سفید بزرگ یکی از آن نوع کوسه‌ها است که رازهای بسیاری دارد. تاکنون یک کوسه سفید باردار به دام محققان نیفتاده تا بتوانند مطالعات تکمیلی از این دست را بر روی آن انجام دهند.

کوسه‌­ها را می­توان در اعماق گوناگون و زیستگاه­های متفاوت، از آب‌های مناطق حاره گرفته تا آب‌های سرد دریاهای قطبی جستجو کرد. حتی برخی از کوسه­ها در آب‌های شیرین از جمله رودخانه­ها و دریاچه­ها زیست می­کنند.

کوسه­‌ها همانند ماهیان دیگر اکسیژن را از آب و از طریق آبشش­ها می­گیرند. برخی از کوسه­ها زندگی انفرادی را ترجیح می­دهند در حالی که برخی دیگر عادت به زندگی در یک گروه دارند.

کوسه سفید بزرگ (Carcharodon carcharias) که وسعت قلمرو آن حتی به غرب اقیانوس هند هم می­رسد، یکی از بزرگ‌ترین شکارچیان ماهی است که اغلب از آن با عنوان قاتل درنده یاد می­شود.

این شهرت ظاهرا بعد از ساخت فیلم آرواره­ها به این گونه اطلاق شده اما به باور بسیاری از زیست­شناسان این فیلم، دامنه تخیل انسان را درنوردیده چرا که کوسه‌­­های سفید بزرگ در دنیای واقعی تنها گاهی از طعمه­های بزرگ تغذیه می­کنند و حمله آن‌ها به انسان بسیار نادر و اغلب  به دلیل تشخیص اشتباه انسان با طعمه­های اصلی اتفاق می­افتد.

دانشمندان به این جمع‌بندی رسیده‌اند که هر چقدر که یک کوسه آرام‌تر رشد کند، مدت زمان بیش‌تری را زنده خواهد بود. اغلب کوسه‌ها در حدود ۲۰ تا ۳۰ سال عمر می‌کنند. سگ ماهی (Dog Fish) که در حدود ۱.۶ متر طول دارد، حداقل طول عمری نزدیک به ۴۰ سال دارد اما برخی از گونه‌های آن هستند که بیش از ۱۰۰ سال عمر می‌کنند.

تاریخچه حضور کوسه‌ها در اقیانوس‌ها به بیش از ۴۵۰ میلیون سال پیش بازمی‌گردد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که خلیج‌فارس یکی از خاستگاه‌های کوسه‌های نخستین بوده است. بر اساس مطالعات باستان‌شناسی در ابوظبی، نمونه‌هایی مختلف از انواع مهره و دندان‌های کوسه‌ها در سایت‌های مختلف باستان‌شناسی پیدا شده که نشان می‌دهد، قدمت حضور کوسه‌ها در این عرصه آبی رقمی در حدود ۷ هزار سال پیش است.

کوسه­‌های خلیج­‌فارس

در حدود ۳۰ گونه مختلف از کوسه­‌ها در آب‌های خلیج­فارس شناسایی شده‌اند. بنا به گفته محققان، خلیج­فارس به دلیل وضعیت خاص توپوگرافی‌اش می­بایست بیش‌تر از نظر شناخت گونه­های مختلف مورد مطالعه قرار گیرد چرا که احتمال ثبت گونه­ها و ژن‌های جدید در آن بعید نیست.

کوسه­‌های خلیج­فارس از نظر بیومتری یا زیست­سنجی تفاوت‌های آشکاری با یکدیگر دارند به عنوان مثال برخی از گونه­ها بین ۷۰ تا ۸۰ سانتی‌متر طول دارند در حالی که برخی دیگر به ۴ متر طول هم می‌رسند.

کوسه نهنگی یا وال کوسه (Rhinchodon typus) که در زبان محلی به آن کولی کر می‌گویند، گونه­ای است که در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) در رده آسیب­پذیر قرار دارد و طول آن گاهی به بیش‌تر از ۱۵ متر هم می­رسد. جمعیت این گونه در ظرف سال‌های اخیر روندی کاهشی داشته و همین مساله باعث شده که بسیاری از متخصصان نگران بقای این گونه باشند.

متاسفانه تاریخچه حیات این گونه به درستی مورد مطالعه قرار نگرفته اما دانشمندان می­دانند که این گونه قلمرو نسبتا وسیعی در آب‌های گرم و مناطق حاره­ای دارد. در جنوب­شرقی آسیا بسیاری از ماهیگیران، وال­کوسه را از طریق نیزه­های خاصی و به طرزی فجیعانه شکار می­کنند.

طبیعت مهاجرگونه این کوسه سبب شده که بسیاری از صیادان آن را به طور ناخواسته شکار کنند متاسفانه آمار برخورد این گونه با کشتی­ها و لنج­ها نیز کم نیست. علی‌رغم این که برخی از ماهیگیران عمدا این کوسه را می­کشند اما جالب است که بدانید برخی از ماهیگیران هم در مقابل به شدت از کشتن آن پرهیز می­کنند.

یک دلیل این مساله شاید به واسطه نقش مهمی است که وال­کوسه­ها یا همان کوسه­‌های کولی­کر در جذب توریسم ایفاء می­کنند. در برخی کشورها از جمله استرالیا، قوانین فوق­العاده سخت­گیرانه­ای در مورد شکار این گونه وضع شده است. در کشورهای دیگر از جمله مالدیو، فیلیپین، هند، تایلند، مالزی، هندوراس و مکزیک نیز تلاش‌هایی در دست انجام است.

یک روایت هست که می‌گوید: «کوسه‌ها از آبی که در آن شنا می‌کنند، سنگین‌تر هستند.» این روایت تا اندازه‌ای صحت دارد چرا که کوسه‌ها مقادیر قابل‌توجهی روغن در بدن‌شان دارند و این روغن با ایجاد کردن یک حالت شناور، مانع غرق شدن کوسه‌ها می‌شود. از طرف دیگر اغلب ماهیان استخوانی دارای سوراخی به نام کیسه شنا هستند که آن را از هوا و گاز پر می‌کنند تا سبک‌تر از آب باشند. حال این سوال پیش می‌آید که کوسه‌های سنگین را روغن روی آب نگه می‌دارد یا کیسه شنا؟ پاسخ این سوال هنوز به درستی مشخص نیست.

معرفی و شناخت صحیح این گونه و اعمال طرح‌های حفاظتی و مشارکت مردمی در بسیاری از نقاط جهان باعث شده ماهیگیران به این جمع­بندی برسند که اهمیت حضور این گونه­ در آب‌ها و تاثیر آن در جذب گردشگر می­تواند حتی از صید ماهی نیز بیش‌تر باشد.

ماهیان آدم‌خوار

درست است که حمله کوسه به انسان خیلی شایع نیست اما به هر حال گاهی اتفاق می‌افتد که کوسه ماهی‌های بزرگ یا معمولی، آدم‌ها را مورد حمله قرار می‌دهند. کوسه‌ها اغلب در آب‌های کم‌عمق دریا نزدیک سواحل از جمله سواحل استرالیا، آمریکا و آفریقای جنوبی دیده می‌شوند.

این ماهیان عجیب و ترسناک که طول بعضی از آن‌ها به ۱۰ متر هم می‌رسد، بعضی وقت‌ها به اولین قسمت‌های ساحلی نزدیک و به شناگران حمله‌ می‌کنند. روایت‌هایی هم از حمله کوسه‌ها به شناگرانی که در اعماق کم‌تر از ۱.۵ متر شنا می‌کرده‌اند، وجود دارد.

اهالی جزایر هاوایی از کوسه‌ها مثل طاعون وحشت دارند. بومی‌ها می‌گویند که کوسه‌ها گاهی قایق‌های آن‌ها را سرنگون کرده و سرنشینان را مورد حمله قرار داده‌اند. در اوایل سال ۱۹۵۰ میلادی دانشمندی به نام کوپلسن (Cop Elson) حملات کوسه‌ها را مورد مطالعه و ارزیابی قرار داد. وی ۱۰۴ مورد از حملات کوسه‌ها در آب‌های استرالیا را به طور دقیق مطالعه و بررسی کرد.

مطالعات مستمر در سواحل آفریقای جنوبی نشان داده که ۲ گونه از کوسه‌ها بیش‌تر از سایر گونه‌ها در این کشور آسیب‌رسان هستند و این ۲ گونه به ترتیب عبارتند از کوسه سفید بزرگ و ببر کوسه. سواحل آمانزیمتوتی (Amanzimtoti) واقع در جنوب دوربان (Durban) جزو خطرناک‌ترین سواحل از نظر حمله کوسه در دنیا است.

مطالعات این دانشمند نشان می‌دهد که اغلب حملات کوسه‌ها در بعدازظهرها رخ می‌دهد. وی متوجه شد که کوسه‌ها مناطقی را بیش‌تر مورد حمله قرار می‌دهند که تعداد شناگران در آن‌ها بیش‌تر است.

دلایل حملات کوسه‌ها

متاسفانه در اغلب کتاب‌ها و فیلم‌ها نشان داده می‌شود که کوسه‌ها دائما در جستجوی شکار هستند و تصویری که از آن‌ها ترسیم می‌شود، معمولا خطرناک و وهم‌برانگیز است. آیا به راستی کوسه‌ها هر جنبنده‌ای که در مسیرشان باشد را می‌درند؟

تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد که تعداد زیادی از حملات کوسه‌ها بسیار ناگهانی اتفاق افتاده به طوری که حتی قربانیان و تماشاچیان قادر نبوده‌اند که وضعیت را با جزئیات تشریح کنند یا حتی بگویند که چه نوع کوسه‌ای مقصر حمله است.

تئوری‌های مختلفی در مورد چرایی حمله کوسه‌ها به انسان وجود دارد. یک تئوری می‌گوید که علت حمله کوسه‌ها به انسان، این است که آن‌ها به انسان به عنوان وعده غذایی نگاه می‌کنند. جالب است که حتی برخی از مردم نیز بر این باور هستند که کوسه‌ها به دنبال انسان می‌گردند. اما گزارشات حملات کوسه‌ها، این تئوری را رد می‌کند.

مطالعه ۱۲۰۰ مورد حمله کوسه در نقاط مختلف دنیا نشان می‌دهد که در چهار مورد، تنها یک یا دو بار کوسه به انسان حمله کرده در حالی که بدیهی است که اگر کوسه قصد خوردن طعمه را داشته باشد، آن را بدون معطلی خواهد خورد.

اشتباه در تشخیص هویت یک تئوری دیگر است که در این زمینه مطرح شده است. برخی از محققان می‌گویند که کوسه‌ها قربانی خود را به جای یک ماهی بزرگ یا یک فک می‌گیرند اما اغلب با تشخیص این که اشتباه کرده‌اند، طعمه را رها می‌کنند. موارد متعددی از حمله کوسه‌ها به تخته‌های شنا و قایق‌های کوچک نیز گزارش شده است. بدیهی است که کوسه علاقه‌ای به خوردن رشته‌های فیبری تخته شنا ندارد بنابراین برخی از کارشناسان می‌گویند که کوسه به دلیل تشخیص اشتباه مرتکب چنین اعمالی می‌شود.

یک توضیح بدیهی برای حملات کوسه‌ها این است که آن‌ها صرفا سعی می‌کنند تا از مزاحمت‌های انسانی دوری و اجتناب کنند و از این نظر با بسیاری دیگر از حیوانات وجه اشتراک دارند. اما بدیهی است که سلاح مرگ‌بار کوسه‌ها یعنی دندان‌های تیزشان اغلب فجایع دردناکی را برای قربانی به ارمغان می‌آورد.

یک تئوری دیگر در مورد دلیل حمله کوسه‌ها به انسان این است که تصور می‌شود انسان‌ها به نوعی آن‌ها را تحریک می‌کنند. اگر کسی شما را در تنگنا قرار دهد و شما احساس کنید که او می‌خواهد به شما آسیب برساند، برای مقابله به مثل آماده می‌شوید. کوسه‌ها نیز همین‌طور عمل می‌کنند. دانشمندان بسیاری بر این باور هستند که تعداد زیادی از حملات کوسه‌ها به غواصان و ماهیگیران به این دلیل اتفاق می‌افتد که کوسه احساس خطر می‌کند.

فراموش نکنید که یک غواص که دوربین در دست دارد، می‌تواند زنگ خطری جدی برای یک کوسه باشد. یک شناگر که در کنار ساحل مرتب دست و پا می‌زند یا حتی آرام و بدون تحرک است، می‌تواند شبیه یک دشمن فرضی برای کوسه جلوه کند و مواردی از این دست است که بحران‌های جدی را در سواحل سرتاسر دنیا رقم زده است.

منبع: kronosrising defenders shark-facts