احتمالا غبار عامل اصلی کم‌نور شدن ستاره ابط الجوزا بوده است
ستاره درخشان ابط الجوزا در ماه‌های اخیر درخشش همیشگی خود را نداشت و در حد بی‌سابقه‌ای کم‌نور شد. افت نور ابط الجوزا از اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی آغاز شد و تا چندی پیش ادامه داشت. تا این که ابط الجوزا روند رسیدن به حالت عادی درخشش را آغاز کرد. اخترشناسان در این مدت فرضیه‌های مختلفی را برای توضیح علت این اتفاق مطرح کردند. اکنون بررسی‌های جدید نشان می‌دهد که احتمالا غبار اطراف ستاره عامل اصلی کم‌نور شدن ابط الجوزا بوده است.
ابط الجوزا یکی از ستاره‌های صورت فلکی جبار (شکارچی است) است که در واقع یک ستاره متغیر است. ستاره‌ای که درخشش آن در طول زمان تغییر می‌کند. اما افت نور اخیر این ستاره به قدری شدید بود که حتی با چشم غیرمسلح به راحتی قابل تشخیص بود. همین مسئله باعث شد که اخترشناسان زیادی با کمک تلسکوپ‌های مختلف به بررسی این ستاره بپردازند تا دلیل افت نور شدید آن را متوجه شوند.
توضیحی که در ابتدا ارائه شد و توجه عموم مردم را به خود جلب کرد احتمال انفجار ابرنواختری این ستاره در آینده نزدیک را مطرح می‌کرد. ابط الجوزا در دسته ستاره‌های ابرغول سرخ قرار دارد که آخرین مراحل زندگی خود را پشت سر می‌گذارد. مرگ ابرغول‌های سرخ با انفجار ابرنواختری به پایان می‌رسد که البته پیش‌بینی زمان وقوع آن هنوز ممکن نیست. با این حال برخی این فرضیه را مطرح کردند که کم‌نور شدن ابط الجوزا بر اثر فرآیندی اتفاق افتاده است که مقدمه‌ای بر انفجار ابرنواختری است. اما این احتمال در نظر برخی دیگر از دانشمندان چندان منطقی نبود.
فرضیه دیگری که ارائه شد مربوط به دوره‌های تغییر نور این ستاره بود. همان‌طور که اشاره شد ابط الجوزا یک ستاره متغیر است که درخشش آن در بازه‌های زمانی مختلف تغییر می‌کند. گروهی از دانشمندان این احتمال را مطرح کردند که منطبق شدن دو کمینه درخشش این ستاره باعث افت نور غیرعادی آن شده است. با عبور از زمان پیش‌بینی‌شده برای پرنور شدن مجدد ابط الجوزا این فرضیه نیز کنار گذاشته شد.
در پژوهشی که اخیرا انجام شده اما غبار اطراف ستاره به عنوان عامل اصلی افت نور ابط الجوزا معرفی شده است. در این پژوهش ابتدا اخترشناسان به بررسی دمای سطح ابط الجوزا پرداختند. رصدها نشان داد که میانگین دمای سطحی ابط الجوزا حدود ۳۳۲۵ درجه سانتی‌گراد بوده است. مقداری که تنها حدود ۵۰ تا ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد کمتر از دمایی بود که در سال ۲۰۰۴ محاسبه شده بود.
به این ترتیب سرد شدن ابط الجوزا نمی‌توانست دلیل افت نور این ستاره باشد. بنابراین احتمالا غبار اطراف ستاره دلیل اصلی افت نور ابط الجوزا بوده است.
تصویری از غبار اطراف ابط الجوزا که با ابزار VISIR تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) ثبت شده است.
Credit: ESO/P. Kervella/M. Montargès et al., Acknowledgement: Eric Pantin
به بیرون پرتاب شدن مواد از لایه‌های بیرونی ابرغول‌های سرخ اتفاقی عادی است. موادی که از سطح ستاره به بیرون پرتاب می‌شوند با دور شدن از ستاره و کاهش دما به غبار تبدیل می‌شوند. غباری که اگر در مسیر رسیدن نور ستاره به سمت ما باشد اجازه رسیدن بخشی از نور ستاره به ما را نمی‌دهد.
با این حال و در نهایت ابط الجوزا روزی (طبق پیش‌بینی فعلی در در صد هزار سال آینده) در انفجاری ابرنواختری به پایان زندگی‌‌اش خواهد رسید. شرایط فعلی این ابرغول سرخ و فاصله نسبتا کم آن از زمین (حدود ۷۰۰ سال نوری) فرصتی عالی را پیش روی اخترشناسان قرار داده تا به شناخت بهتری از این دسته از ستاره‌ها دست پیدا کنند تا شاید در آینده بتوانند پیش‌بینی دقیق‌تری از زمان انفجار ابرنواختری یک ابرغول سرخ داشته باشند.
عکس کاور: تصویر جدید تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) از ابط الجوزا.
Credit: ESO/M. Montargès et al
