چگونه هیجان‌انگیزترین بارش شهابی سال را تماشا کنیم؟

هر سال حوالی شب‌های ۲۲ و ۲۳ آذر، بارش شهابی جوزایی به اوج می‌رسد. جوزایی یکی از بهترین بارش‌های سال و پر از شهاب‌های بسیار پر نور رنگارنگ است. برای تماشای بارش شهابی، نیاز به تلسکوپ یا هیچ ابزار خاص دیگری ندارید. کافیست دو چشم سالم داشته باشید و از شهرهای بزرگ دور شوید تا به جایی برسید که آسمان تاریک‌، تمیز و پرستاره‌ای دارد. مثلا روستاهای دور از شهرهای بزرگ یا کویرهای گردشگری ایران، مکان‌های مناسبی هستند. برای تماشای بارش شهابی جوزایی، بعد از غروب آفتاب و زمانی که آسمان کاملا تاریک شده، روی یک زمین امن و مطمئن، درون کیسه خواب فرو روید و فقط به آسمان بنگرید. هرچه به نیمه‌های شب نزدیک‌تر می‌شوید، می‌توانید شهاب‌های بیشتری ببینید.

جریان بارش شهابی جوزایی از این قرار است که تقریبا هر ۱٫۴ سال یک بار، سیارکی (شاید هم دنباله‌داری که یخ‌هایش را از دست داده) به نام «۳۲۰۰ فیتون» (۳۲۰۰ Phaethon) در مدار خود یک دور حول خورشید می‌چرخد. گاهی اوقات مدار آن، حدودا مسیر گردش زمین به دور خورشید را قطع می‌کند. از آن‌جا که این سیارک در حضیض خود (نزدیک‌ترین فاصله به خورشید) خیلی به خورشید نزدیک می‌شود، سطحش داغ و ناپایدار است و موادش را از دست می‌دهد. بنابراین همواره در فضا از خود ذرات گرد و غبار و گاهی اوقات ریگ‌های کوچکی بر جای می‌گذارد.

سیارک ۳۲۰۰ فیتون در مسیر خود تکه‌های کوچک سنگ و ذرات گرد و غبار بر جای می‌گذارد.

وقتی کره‌ی زمین از رد گرد و غبار و سنگ‌های برجای مانده از این سیارک عبور می‌کند، ذرات بر اثر برخورد با لایه‌های بالایی اتمسفر، یونیزه می‌شوند و از خود نور ساطع می‌کنند. از آن‌جا که همیشه در این موقع سال، جهت گذر زمین از ذرات غبار با خط دید شب هنگام ناظر زمینی به صورت فلکی جوزا (دوپیکر) همسو است، در نتیجه به نظر می‌رسد که همه‌ی شهاب‌ها از صورت فلکی جوزا منشاء می‌گیرند. بارش شهابی جوزایی تنها بارش شهابی مشهور با منشاء سیارکی است. منشاء دیگر بارش‌های شهابی مشهور، دنباله‌دارها هستند. این بارش شهابی دارای آذرگوی‌های (شهاب‌های خیلی پرنور) فراوان است و امسال با توجه به عدم حضور ماه، اگر زیر آسمانی تاریک و صاف باشید، می‌توانید در هر ساعت حدود ۱۰۰ شهاب ببینید. جالب این‌جاست که این بارش شهابی از اوایل قرن نوزدهم ثبت شده بود ولی آن زمان تعداد شهاب‌ها بین ۱۰ تا ۲۰ عدد در هر ساعت بود؛ تعداد شهاب‌ها از آن زمان افزایش یافته است.

جهت ورود زمین به ذارت برجای مانده از سیارک ۳۲۰۰ فیتون به صورتی است که به نظر می‌رسد شهاب‌ها از سمت صورت فلکی جوزا -Gemini- وارد آسمان می‌شوند.

بیشتر اوقات وقتی صحبت از تماشای بارش شهابی می‌شود، مردم روی بام خانه می‌روند، برای ۱۰ دقیقه آسمان را نگاه می‌کنند و نا امیدانه به داخل برمی‌گردند. همان‌طور که اشاره کردیم، برای تماشای بارش شهابی باید از شهرها دور شوید. با این حال اگر در شهر خیلی آلوده‌ای زندگی نمی‌کنید، از آن‌جا که عمده‌ی شهاب‌های جوزایی خیلی پرنور هستند، ممکن است بتوانید از پشت بام خانه‌ی خود هم در طول شب چند شهاب ببینید. در ضمن از دو-سه شب قبل تا دو-سه شب بعد از تاریخ‌ اوج بارش، معمولا می‌توان شهاب‌باران را هرچند با تعداد شهاب‌های کمتر، مشاهده کرد. صبور بودن را از یاد نبرید؛ تماشای بارش شهابی تمرین صبر کردن است و بس. بعضی شهاب‌ها فقط کسری از ثانیه دیده می‌شوند و بعضی از انواع خیلی پر نور آن‌ها، ممکن است برای یکی-دو ثانیه قوسی بزرگ را در آسمان بپیمایند.

بعضی از شهاب‌های جوزایی بسیار پرنور هستند. به شهاب‌های پرنور، آذرگوی می‌گویند.

صورت فلکی دوپیکر از حوالی ساعت ۷ بعد از ظهر طلوع می‌کند و در حدود ساعت ۳ بامداد به بیشترین ارتفاع خود در آسمان می‌رسد. بیشترین شهاب‌ها را می‌توانید در ساعت‌هایی که ارتفاع صورت فلکی خیلی زیاد شده، ببینید. با این حال توجه داشته باشید که در شب‌های سرد و طولانی آخر پاییز هستیم. احتمال اینکه در یک شب سرد و طولانی وقتی در کیسه خواب گرم و نرم هستید، خوابتان ببرد زیاد است. بنابراین در عین حال که سعی می‌کنید با پوشیدن لباس‌های گرم و رفتن درون یک کیسه خواب مناسب گرم بمانید،‌ می‌توانید برای بیدار ماندن قهوه بنوشید. بگذارید خوب چشمتان به تاریکی عادت کند و سعی کنید چراغ‌های پر نور سفید را روشن نکنید.

گرم ماندن در شب‌های سرد آخر پاییز اهمیت زیادی دارد. با این حال مواظب باشید خوابتان نبرد.

می‌توانید برای یافتن صورت فلکی «دوپیکر» (Gemini) و دو ستاره‌ی پر نور و معروفش به نام «کستور» (Castor) و «پلوکس» (Pollux) روی گوشی خود از اپلیکیشن‌های آسمان‌نما مثل Starchart استفاده کنید. این اپلیکیشن برای هر دو سیستم عامل اندروید و iOS وجود دارد و نمای آسمان، شامل همه‌ی صورت‌های فلکی، ستاره‌ها، سیاره‌ها و بسیاری از کهکشان‌ها را طبق مکان و زمان شما به صورت زنده نمایش می‌دهد. کافیست گوشی هوشمند خود را به سوی یک صورت‌فلکی بگیرید تا نام و مشخصات آن برای شما به نمایش در آید. البته این موضوع توفیقی برای شما در تماشای بارش شهابی ایجاد نمی‌کند؛ ولی با استفاده از این اپلیکیشن می‌توانید از فرصت بودن زیر آسمان شب برای یاد گرفتن صورت‌های فلکی و نام ستاره‌ّها استفاده کنید.

برای یافتن موقعیت صورت‌فلکی جوزا، می‌توانید از اپلیکیشن‌های آسمان‌نما استفاده کنید.

سعی کنید شهاب‌هایی که می‌بینید را بشمارید. اگر این شمارش را دقیق انجام دهید و ثبت کنید، می‌توانید اطلاعات آن را برای «سازمان بین‌المللی شهاب» (IMO) ارسال کنید. امکان عکاسی از شهاب‌ها هم وجود دارد. کافیست که یک دوربین DSLR با لنز خیلی واید داشته باشید و به کمک ریموت کنترل (بعضی دوربین‌های DSLR جدید نیاز به ریموت کنترل ندارند)، آن را روی حالت عکاسی تایم‌لپس بگذارید. دوربین را روی سه‌پایه بگذارید و جهت آن را به سویی از آسمان نشانه بروید. بگذارید دوربین پشت سر هم و تا جایی که یا باتری‌اش خالی شود و یا کارت حافظه پر شود، با نوردهی‌های ۳۰ ثانیه، آی‌سوی خیلی زیاد (مثلا آی‌سوی ۳۲۰۰ زیر آسمانی تاریک) و پایین‌ترین نسبت کانونی عکاسی کند. حتما تا صبح می‌توانید تعداد زیادی شهاب ثبت کنید.

فیلم تایم‌لپس مربوط به بارش شهابی برساووشی را ببینید.