برخورد نزدیک گوریل با کودک چهار ساله؛ چرا حیوان را کشتند؟

روزنامه وال‌استریت ژورنال امروز از قول مسوولان باغ‌وحش سینسیناتی (Cincinnati Zoo) نوشت: کشتن گوریل این باغ‌وحش به منظور نجات جان پسربچه آمریکایی تصمیم کاملاً درستی بوده است. این جدیدترین موضع‌گیری و واکنش رسمی از جانب مسوولان باغ‌وحش سینسیناتی نسبت به مرگ هارامبی (Harambe)، گوریل نر ۱۷ ساله این باغ‌وحش است که در ظرف روزهای اخیر موج تازه‌ای از انتقادات را بالاخص از جانب گروه‌های مختلف حامی حقوق حیوانات به همراه داشته است.

از روز شنبه که فیلم حادثه سقوط پسربچه ۴ ساله آمریکایی به جایگاه گوریل غربی سرزمین‌های پست منتشر شد، تاکنون انواع موضع‌گیری‌ها را نسبت به این تصمیم مسوولان باغ‌وحش شاهد بوده‌ایم چنانچه حتی روز گذشته شرکت گوگل نیز به سیل حامیان حقوق حیوانات پیوست و با درج پرچم کشور آمریکا که روی آن روبان نارنجی نمادین حامیان حقوق حیوانات نقش بسته بود، به نوعی مخالفت خود را با این تصمیم مسوولان باغ‌وحش سینسیناتی اعلام کرد.

پس از گذشت دو روز از این اتفاق، هنوز خبر مرگ هارامبی داغ است و واکنش‌ها نیز به آن کم نیست. خبرگزاری‌هایی مانند سی‌ان‌ان، بی‌بی‌سی، گاردین، دیلی‌میل، ان‌بی‌سی و بسیاری دیگر از خبرگزاری‌های تخصصی ظرف دو روز گذشته خصوصاً در ۱۵ ساعت اخیر چندین‌بار تازه‌ترین خبرها و واکنش‌های مرتبط را زیر ذره‌بین برده و هرکدام بصورت جداگانه مطالبی را بازنشر کرده‌اند. جالب اینجاست که کامنت‌های ذیل این خبرها نیز نشان می‌دهد که اتفاق اخیر برخلاف انتظارها بازتابی در سطح جهانی داشته و احساسات بسیاری از مردم را از اقصی نقاط جهان برانگیخته است.

یک روایت ساده از ماجرا

هارامبی، گوریل نر ۱۷ ساله باغ‌وحش سینسیناتی آمریکا روز شنبه مورخ ۲۸ ماه می (۸ خرداد) شاهد اتفاقی غیرمعمول در جایگاه‌اش بود: حضور یک انسان، یک کودک ۴ ساله که ظاهراً به مادرش می‌گوید که می‌خواهد گوریل‌ها را از نزدیک ببیند و به همین دلیل از زیر نرده محافظ مخصوص تعیین حریم جایگاه، سینه‌خیز رد شده و خود را به بالای دیوار خندق مخصوص جایگاه‌ها گوریل‌ها رسانده تا از آنجا بهتر گوریل‌ها را تماشا کند اما به هر شکل ناگهان زیرپای این پسر بچه خالی شده و نتوانسته تعادل خود را حفظ کند و در نهایت نیز به داخل جایگاه سقوط کرده است.

گوریل نر باغ‌وحش سینسیناتی که یک گوریل غربی سرزمین‌های پست (Western lowland gorilla)  بوده، خیلی ساده و کاملاً اتفاقی متوجه حادثه شده و خودش را به محل حادثه می‌رساند و حتی با دو دستش کودک را بلند می‌کند. کل این حادثه ظاهراً حدود ۱۵ دقیقه طول کشیده یعنی کودک ۴ ساله، ۱۵ دقیقه داخل جایگاه گوریل بوده تا اینکه مسوولان باغ‌وحش از ترس اتفاقات احتمالی آتی، نجات جان کودک را با کمترین خطر در اولویت قرار داده و هارامبی از همه جا بی‌خبر را خلاص می‌کنند. در برخی از فیلم‌هایی که از این حادثه منتشر شده، صدای مادر کودک شنیده می‌شود و در برخی حتی ظاهر آرام حیوان عظیم‌الجثه و تلاشش برای بلند کردن پسر بچه نیز به خوبی مشهود است اما در هر صورت مرگ این گوریل از آن دست اتفاقاتی بود که به سرعت در فضای مجازی بازتاب یافت و هنوز هم واکنش‌ها به آن ادامه دارد.

چه کسی باید شرمنده باشد؟

مارک بکوف(Marc Bekoff)  استاد پیشین بوم‌شناسی و زیست‌شناسی تکاملی دانشگاه کلرادو و برنده جایزه انجمن رفتارشناسی حیوانات که مدت‌های مدید بر روی رفتارشناسی حیوانات کار و مطالعه کرده، درباره این اتفاق متن جالبی را منتشر کرده که خواندن آن خالی از لطف نیست: «طبق معمول ایمیل من پر شده از هزاران پیغامی که هر کدام به نوعی با مرگ هارامبی در ارتباط هستند، بعضی از آن‌ها حتی این اقدام باغ‌وحش را با اعدام یا قتل مقایسه کرده‌اند. تیتر مقاله واشنگتن‌پست هم عجیب و بیش از اندازه متعصبانه است: شلیک به یک حیوان در معرض خطر از قتل هم بدتر است… نظرات در مورد والدین این کودک نیز متفاوت است: برخی معتقدند که آن‌ها باید شرمنده باشند و برخی نیز معتقدند که آن‌ها می‌بایست به خاطر این سهل‌انگاری جریمه شوند. برخی هم معتقدند از آنجا که هیچ نشانه‌ آشکاری دال بر آسیب رساندن به کودک از جانب گوریل مشاهده نشده لذا اقدام مسوولان باغ‌وحش یک اقدام کاملاً نادرست است. باید اعتراف کنم که من زمانی‌که فیلم این حادثه را دیدم به یاد حادثه مشابهی در باغ‌وحش بروک‌فیلد شیکاگو (Brookfield Chicago) افتادم، در آنجا نیز یک گوریل ماده غربی زمین‌های پست به نام بینتا جوآ(Binta Jua) یک پسر بچه ۳ ساله را که به داخل جایگاه‌اش سقوط کرده بود، نجات داد. بعضی از سوالاتی که می‌توان پرسید، این‌ها هستند که آیا باغ‌وحش سینسیناتی مقصر نیست؟ چرا پسر بچه توانسته خودش را به زیر نرده‌ها بکشد؟ آیا کارکنان باغ‌وحش برای شرایط مشابه تعلیم ندیده‌اند؟ چرا گوریل را آرام نکردند؟ اجازه بدهید که یک قدم دیگر هم جلو برویم، چه کسانی مسوول حفظ رفاه هر روزه ساکنان باغ‌وحش هستند؟ چه کسانی با آن‌ها به طور مرتب ارتباط دارند؟ چه کسانی باید برای شرایط اورژانس این چنینی آموزش دیده باشند؟ فراموش نکنید که هارامبی هم مثل هر گوریل دیگر در دنیا احساساتی و در عین حال دارای قوه تشخیص خیلی بالایی است. مرگ هارامبی برگشت‌ناپذیر است، شکی نیست که تعصب کورکورانه و برخوردهای احساسی هم درست نیست اما ما باید این سوالات را از خودمان بپرسیم تا در زمان حوادث آتی مشابه از بروز چنین اتفاقاتی جلوگیری شود چرا که مرگ هارامبی اتفاقی بود که امکان جلوگیری از آن وجود داشت.»

بهترین‌ها هم گاهی اشتباه می‌کنند

مجموعه باغ‌وحش و باغ‌گیاهشناسی سینسیناتی، دومین باغ‌وحش قدیمی آمریکا واقع در ایالت اوهایو است که زمان تاسیس آن به سال ۱۸۷۵ یعنی درست ۱۴۱ سال پیش برمی‌گردد. بخش خزندگان این مجموعه که در اصل قدیمی‌ترین بنای باغ‌وحش در کل ایالات متحده آمریکا و متعلق به سال ۱۸۷۵ است را می‌توان در نوع خود اعجاب‌انگیز توصیف کرد. این باغ‌وحش نزدیک ۳۸ سال سابقه نگهداری و نمایش گوریل‌ها را دارد و جایگاه‌ گوریل‌های این باغ‌وحش نیز بی‌تردید واجد استانداردهای لازم است. اما به گفته جنیفر میلر (Jenifer Miller) که سال‌ها بر روی رفتار گوریل‌های غربی سرزمین‌های پست باغ‌وحش کلیولند تحقیق کرده، رفتار هارامبی در کل صرفاً نشان از نوعی کنجکاوی و در عین حال حفاظت از کودک ناشناسی داشته که به جایگاه‌اش وارد شده است. میلر می‌گوید که گوریل‌های غربی سرزمین‌های پست کلاً حیوانات خیلی متفکری هستند، آن‌ها بیش از آنکه تهاجمی باشند به قوه بینایی خودشان تکیه می‌کنند و سعی در ارتباط با ناشناخته‌ها دارند. حرکت‌های آرام چشم، دست و سر همه به منظور برقراری ارتباط است چنانچه حتی کمتر هم علاقه به برقراری ارتباط از طریق اصوات دارند. نکته جالب در مورد آن‌ها این است که برخلاف تصور، حتی در شرایط بحرانی و رقابت هم کمتر به جدال روی خوش نشان می‌دهند مگر آنکه شرایط ایجاب کند.

در حال حاضر رفتارشناسان متعددی با این نظر خانم میلر موافق هستند که عکس‌العمل‌های هارامبی در روز حادثه صرفاً دال بر حفاظت بوده و نه تهاجم اما به گفته دکتر مارک بکوف، تصمیم‌ها گاهی باید آنی و سریع گرفته شود و چنین تصمیم‌هایی اغلب پشیمانی را در آینده به همراه دارد. رفتار مسوولان باغ‌وحش سینسیناتی دلیل بر ناآگاهی آن‌ها از نحوه برخورد با گوریل‌ها نیست اما این یک واقعیت است که شرایط حاد می‌بایست از قبل پیش‌بینی شوند و راهکار برای آن‌ها تعیین شود. با این وجود یک اصل هم هست که نباید از آن غافل شد: حتی بهترین‌ها هم گاهی در شرایط سخت اشتباه می‌کنند، هیچ منتقدی نیست که خود مبری از اشتباه نباشد چرا که ما انسان‌ها گاهی جایز الخطا نه بلکه حتی واجب‌الخطا هستیم.