هوایی که در روز هوای پاک هم پاک نیست
تهران روز ملی هوای پاک را در حالی آغاز کرد که شرکت کنترل کیفیت هوا در ساعت ۸ صبح ۲۹ دی ماه، میانگین شاخص کیفیت هوا را برابر ۱۰۹ اعلام کرد و به همین لحاظ وضعیت هوای پایتخت در روز ملی هوای پاک همچنان در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت. متهم اصلی پرونده‌ی آلودگی هوای تهران کماکان ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون بعنوان یکی از دردسرسازترین آلاینده‌های شاخص است. مشکل ذرات کوچک معلق در هوا این است که نه‌تنها میتوانند به بافت‌های مخاطی نفوذ کنند بلکه حتی مواد شیمیایی مضر نظیر دی‌اکسید گوگرد را هم با خود به اعماق ریه برده و تحت این شرایط، تاثیرگذاری آلایندهها را دوچندان میکنند.
آلودگی هوای کلان‌شهرها که هر سال تب آن در فصل پاییز و زمستان بالا می‌گیرد را می‌توان یکی از ملموس‌ترین چالش‌های عصر حاضر محیط‌زیست کشور نام برد. کودکان که در گذشته‌ای نه‌چندان دور چشم انتظار بارش برف و تعطیلی مدارس بودند، امروز شاخص‌های آلودگی هوا را رصد میکنند تا بلکه باز هم آلودگی هوا زنگ تعطیلی مدارس آن‌ها را به صدا درآورد.
همان‌طور که بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست بارها تاکید کرده‌اند، تعطیلی مدارس یا حتی ادارات بر اثر تشدید آلودگی هوا تنها یک مسکن موقت است. ۲۹ دیماه، روز ملی هوای پاک علیرغم اینکه یادآور ضرورت مشارکت مردمی و افزایش هماهنگی‌های بین‌بخشی در راستای مسوولیت‌پذیری شهروندی نسبت به آلودگی هوا است اما یک نکته مهم دیگر را هم متذکر میشود: مسوولان ذی‌ربط می‌بایست هرچه سریعتر برنامه‌ریزی‌های بلندمدت را در این زمینه آغاز کنند. بدیهی است معضلی که سال‌هاست تشدید و تکرار شده تنها از طریق برنامه‌های کوتاهمدت مرتفع نخواهد شد بلکه تنها چاره را می‌بایست در برنامه‌های هماهنگ، منظم و بلندمدت جستجو کرد.
تاریخچه‌ی روز ملی هوای پاک
بحران آلودگی هوا در تهران و چندین کلانشهر دیگر کشور از جمله اصفهان، شیراز، مشهد، اراک و اهواز سرانجام مسوولان ستاد اجرایی کاهش آلودگی هوا را بر آن داشت که پیشنهاد دیرین کارشناسان را در مورد اعلام روزی تحت عنوان هوای پاک جدی بگیرند. ایران در سال ۱۳۷۷ یعنی یک سال پس از ۲۶ دیماه ۱۳۷۶ که آن را روز بدون خودرو نامیدند، روز ۲۹ دیماه را با هدف ایجاد حساسیت در بین اقشار مختلف جامعه بعنوان روز ملی هوای پاک نام‌گذاری کرد. طرح مذکور ابتدا از پایتخت و با هماهنگی اداره‌ی کل محیط‌زیست استان تهران و شرکت کنترل کیفیت هوا شکل گرفت. تشکیل ستادی تحت‌عنوان ستاد هوای پاک نیز از تبعات مهم این طرح بود. با این حساب اکنون ۱۷ سال است که ۲۹ دیماه را تحت‌عنوان روز ملی هوای پاک می‌شناسیم اما سوال اینجاست که آیا نام‌گذاری این روز تاثیری در عملکرد تک‌تک شهروندان و مسوولان ذی‌ربط نسبت به رفع معضل آلودگی هوا داشته است؟
آلودگی هوا ظرف دو ماه گذشته در تهران و سایر کلان‌شهرها به شدت مساله‌ساز بوده و تب آن هنوز فروکش نکرده است. شهروندان تهرانی، اهوازی، اراکی، اصفهانی و بسیاری دیگر از شهرها همچنان در تب آلودگی هوا می‌سوزند.
خانم دکتر معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، در مراسم روز ملی هوای پاک ضمن تاکید بر شعار «نقش من در حفظ هوای پاک چیست؟» یادآور شدند که بدون‌تردید در دوران پساتحریم فرصت‌های نوینی برای پیشرفت از جمله در مسایل زیست‌محیطی خواهیم داشت و این مساله طبیعتاً مسوولیت‌ها را نیز دوچندان می‌کند.
چرا آلودگی هوا باید حل شود؟
معضل آلودگی هوا تا بدان مرز جدی است که سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (Organization for Economic Cooperation and Development) در گزارش رسمی دو سال پیش خود اعلام کرد:
آلودگی هوا در فضای باز علت بیش از ۶ درصد یعنی ۳.۴ میلیون مورد از کلیه مرگ و میرهای زودرس ظرف یک‌سال آن‌هم در سرتاسر دنیاست. هزینه‌ای که آلودگی هوا از این طریق تحمیل می‌کند، معادل ۳۵۰۰ میلیارد دلار تخمین زده میشود.
اثرات آلودگی هوا میتواند کوتاه مدت و یا بلند مدت باشد. اثرات کوتاهمدت عبارت است از تحریک چشم، بینی و گلو اما در مراحل حادتر اختلالات تنفسی نظیر برونشیت، ذاتالریه و آسم نیز حادث میشود. سردرد، حالت تهوع و آلرژی از اثرات کوتاهمدت آلایندهها هستند. اما اثرات بلندمدت میتوانند مواردی حاد نظیر ابتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی، سرطان ریه، بیماری‌های قلبی و حتی آسیب به مغز، اعصاب، کبد و کلیهها را به دنبال داشته باشند.
درست است که نحوه‌ی زیست ما انسان‌ها در پیدایش شرایط کنونی بیتاثیر نبوده و تلاش‌ها و تحقیقات گستردهای هم در راستای مهار کانون‌های آلودگی هوا در سطح بینالمللی در جریان است اما به هر روی ما مجبور هستیم که به دلیل تاثیرات سوء ناشی از آلودگی هوا هرچه سریعتر راه‌حلی برای این معضل پیدا کنیم.
باورهای اشتباه را از آلودگی هوا کنار بگذاریم
از نظر علمی آلودگی هوا زمانی اتفاق میافتد که گازها، ذرات گرد و غبار، بو و دودهایی که توانایی آسیب رساندن به انسان‌ها، حیوانات و گیاهان را دارند؛ وارد اتمسفر یا جو زمین شوند. در این گونه موارد اغلب گفته میشود که هوا آلوده است. اما آلودگی هوا لزوماً همیشه قابل رویت نیست.
برخی تصور میکنند که آلودگی هوا تنها مختص پاییز و زمستان است در حالی که گاهی در بهار هم هوا آلوده است. برخی تنها در صورت مشاهده آلودگی آن را جدی می‌گیرند در حالیکه آلودگی هوا حتی در شرایط بحرانی هم میتواند قابل رویت نباشد.
بطور کلی هر نوع دود، گاز یا غباری که به صورت طبیعی یا به واسطه فعالیت‌های انسانی وارد جو شود و تعادل طبیعی را در اتمسفر بر هم بزند، نوعی آلاینده است.
در روز هوای پاک، آلودگی هوای جنوب را فراموش نکنیم
طوفان‌های گرد و غبار که ظرف سال‌های اخیر به دفعات شهرهایی مانند اهواز، سوسنگرد و دزفول را درنوردیده‌اند؛ پدیده‌ای تازه نیستند چرا که در گذشته نیز این دست از اتفاقات بارها رخ داده منتهی در مقیاسی به مراتب کوچک‌تر. درست است که بخشی از معضل آلودگی هوای جنوب کشور با تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی گره خورده اما فراموش نکنیم که همه‌ی مشکل نیز فرامرزی نیست. کاهش ذخایر آبی و تشکیل چشمه‌های گرد و غبار در جنوب کشور همچنان یکی از مهمترین دغدغه‌های زیست‌محیطی است که نباید و نمی‌توان آن را در روز ملی آلودگی هوا نادیده گرفت.
منبع: Tehran.ir, Airqualitynews, eschooltoday
عالی