چرا موج‌سواری بر کوسه نهنگی در بوشهر تا این حد خبرساز شد؟
در روزهای اخیر، عکس‌ها و فیلم‌های موج‌سواری روی کوسه‌های نهنگی در آب‌های جنوب و مخصوصا بوشهر خبرساز شده است. نظرات درباره این اتفاق بشدت ضد و نقیض است؛ عده‌ای با الفاظ بسیار تند از ماهیگیران جوان انتقاد کرده و آنها را به انجام کاری غیراخلاقی و شرم‌آور متهم کرده‌اند که می‌تواند ایرانیان را در نظر جهانیان خوار سازد، عده‌ای دیگر نیز معتقدند که این صرفا یک تفریح خیلی ساده و مهیج بوده و قطعا آسیبی هم به حیوان وارد نخواهد ساخت. جدای از همه این موضع‌گیری‌ها درصدد هستیم تا شما را با روی دیگر سکه آشنا کنیم.
ویدیوی زیر از کوسه‌سواری در آب‌های جنوبی ایران را ببینید.
اپیدمی موج‌سواری بر کوسه‌های نهنگی
کوسه‌های نهنگی، آبزیان به ظاهر مطیع و رام اما بزرگ جثه‌ای هستند که برخلاف ظاهر آرام‌شان می‌توانند برای شناگران خطرساز باشند. کارشناسان حریمی را برای شنا کردن در جوار آنها تعریف کرده‌اند که بدین ترتیب است: فاصله غواص یا شناگر از سر کوسه نهنگی باید دست‌کم ۳ متر و فاصله از دم آن تقریبا ۴ متر باشد. اما این هشدارها و خطرات مانع از ماجراجویی غواصان و شناگران نشده است. دو سال پیش فردی به نام روبرت بوستویک(Robert Bostwick) در آب‌های فلوریدای آمریکا از خط قرمزها عبور کرد و به یک کوسه نهنگی نزدیک شد. بازتاب فیلم پرش بوستویک در آب و چنگ زدن به باله پشتی کوسه نهنگی و در نهایت بالا رفتن از پشت حیوان نیز بسیار گسترده بود. یک واقعیت پشت همه این داستان‌های مشابه وجود دارد و آن هم این است که متاسفانه علیرغم واکنش تند قشر کثیری از جامعه به این قبیل مسایل، کماکان از لحاظ قانونی منعی که باید وجود ندارد حتی در کشور آمریکا نیز نمی‌توان به انجام این کار از لحاظ قانونی اعتراض کرد. چنانچه بسیاری از جانورشناسان آمریکایی نیز در واکنش به عمل بوستویک اعلام کردند که کار وی غیرقانونی نبوده اما به هیچ‌وجه نیز توصیه نمی‌شود.
کوسه نهنگی در آب‌های خلیج‌فارس، عکاس:دیوید روبینسون
البته از نظر مسایل حفاظتی تعاریف در همه‌جا یکسان نیست بعنوان مثال در ایالت فلوریدای آمریکا، کوسه‌های نهنگی جزو گونههای حفاظت‌شده هستند و تحقیقات متعددی هم بر روی وضعیت زیستی آنها انجام شده است اما در ایران عملا هیچ مطالعه‌ای بر روی وضعیت اکولوژیکی آنها صورت نگرفته که بر اساس آن بتوان قوانین سفت و سخت حفاظتی تعریف کرد تنها ضامن این کوسه‌ها در آب‌های ایران جریمه صید غیرمجاز آنها است که رقمی در حدود ۳۰ میلیون تومان برآورد شده است.
کوسه‌های نهنگی در آب‌های ایران
کوسه نهنگی یا وال کوسه با نام علمی (Rhincodon typus) که در زبان محلی به آن کولیکر هم گفته میشود، یکی از بزرگ‌ترین گونههای کوسه در آب‌های خلیج فارس است. این گونه در معرض خطر انقراض معمولا نسبت به محیط اطراف خود و حتی صدای موتور لنجها بیتفاوت است و به همین دلیل به آن کولی کر میگویند. درک از وضعیت رفتاری کوسه‌ها در خلیج‌فارس بشدت محدود است و هنوز کمبودهای زیادی وجود دارد. تاامروز نزدیک به ۳۰ گونه مختلف از کوسه‌ها در آب‌های خلیج‌فارس شناسایی شده که وضعیت ظاهری آنها نیز اغلب با یکدیگر بسیار متفاوت است. در خلیج‌فارس از کوسه ۷۰ الی ۸۰ سانتی تا کوسه‌های بالغ بر ۴ متر زیست می‌کنند که کولیکر در میان آنها یکی از شاخص‌ترین‌هاست.
ردیابی ماهواره‌ای کوسه‌های کولی کر در آب‌های خلیج‌فارس کشورهای عمان و امارات
کوسه نهنگی در اصل بزرگ‌ترین ماهی است که تا امروز در دنیا شناخته شده و از نظر طول می‌تواند حتی به ۲۰ متر هم برسد. این کوسه غذای خود را از طریق فیلتر کردن آب بدست می‌آورد و معمولا از پلانکتون‌های جانوری تغذیه می‌کند. دلیل اینکه به آنها وال کوسه گفته میشود، این است که رژیم غذایی آنها مانند وال‌هاست و از پلانکتون‌ها تغذیه می‌کنند. اما زیستگاه اصلی آنها آب‌های نواحی حاره و زیرحاره است بنابراین همانطور که حدس می‌زنید آب‌های کشورهای مختلف می‌تواند میزبان آنها باشد. کوسه‌های نهنگی را می‌توان به راحتی از طرح متفاوت روی بدن‌شان تشخیص داد که البته این الگوی خال‌دار در افراد مختلف با یکدیگر فرق دارد. با وجود اینکه اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) کوسه‌های نهنگی را در رده در معرض خطر دسته‌بندی کرده اما عده‌ای از زیست‌شناسان دریایی مانند دکتر دیوید روبینسون(David Robinson) که اتفاقا از سال ۲۰۱۰ تاکنون در آب‌های کشور عمان و امارات مشغول مطالعه بر روی این گونه هستند، باور دارند که وضعیت حفاظتی برای جمعیت‌های ایزوله از جمله در خلیج‌فارس می‌تواند حادتر از این هم باشد.
کوسه نهنگی از پلانکتون‌های جانوری و تخم ماهی‌ها تغذیه می‌کند.
چرا نباید به کوسه نهنگی نزدیک شد؟
دکتر روبرت هویتر (Robert Hueter) جانورشناس و محقق ارشد از مرکز تحقیقاتی کوسه‌ها در ایالت فلوریدا بر این باور است که حفظ فاصله مناسب با کوسه‌های نهنگی از دو جنبه اهمیت دارد؛ نخست به دلیل امنیت خود انسان‌ها و دوم به دلیل اینکه لمس کردن پوست آنها می‌تواند به موکوس یا همان ماده لزج محافظ روی پوست کوسه‌ها آسیب بزند و در عین حال در رفتار تغذیه‌ای آنها اختلال ایجاد کند. پروفسور هویتر و سایر همکارانش از سال ۲۰۰۳ که تحقیقات خود را در خلیج مکزیک آغاز کردند تا به امروز، نزدیک به ۷۵۰ فرد مختلف از این گونه را شناسایی کرده‌اند که از این تعداد ۴۲ فرد مجهز به سیستم ردیاب ماهواره‌ای شده‌اند.
غواصان باید حریم خود را حفظ کنند تا هم خود و هم کوسه‌های نهنگی در آرامش باشند.
اوژنی کلارک (Eugenie Clark) یکی دیگر از همکاران دکتر هویتر بر روی رفتارشناسی این گونه کار می‌کند. وی می‌گوید که افراد جوان‌تر این گونه به نوعی از انسان‌ها واهمه دارند و به محض نزدیک شدن غواصان اغلب دور می‌شوند اما این خصلت در میان افراد بالغ کم‌تر دیده شده در واقع اینطور به نظر می‌رسد که برای افراد بالغ‌تر نزدیک شدن غواص‌ها اهمیت چندانی ندارد. ترجیح غذایی کوسه‌های نهنگی، پلانکتون‌های جانوری است اما در عین حال تخم ماهی‌ها نیز برای آنها مطلوب گزارش شده است. دکتر هویتر معتقد است که هر گونه عامل اغتشاش‌زا در محیط یا استرس وارده می‌تواند بر رفتار تغذیه‌ای این کوسه‌ها اثرگذار باشد.
ریچل گراهام (Rachel Graham) یکی دیگر از محققان فعال که در زمینه حفاظت از این گونه کار می‌کند، هم می‌گوید: «کوسه‌های نهنگی می‌توانند با محیط‌های مختلف خود را سازگار کنند و این مساله در بقای آنها نقش بسیار مهمی دارد. ردیابی ماهواره‌ای نشان می‌دهد که برخی از افراد این گونه به شدت علاقمند به شیرجه‌های عمیق هستند.» دکتر گراهام به دو فرد از این گونه در مطالعاتشان اشاره می‌کند که به ترتیب رکورد شیرجه ۴.۹۲۱ فوت (۱۴۹۹.۹۲۱ متر یعنی حدود یک مایل) و ۶.۳۲۴ فوت (۱۹۲۷.۵۵۵ متر) را از خود به جا گذاشته‌اند. اما دانشمندان هنوز به درستی نمی‌دانند که چرا کوسه‌های نهنگی عادت به نزدیک شدن به سطح دارند. یک فرضیه این است که کوسه‌های نهنگی برای استراحت به سطح آب می‌آیند بنابراین دور از ذهن نیست اگر فرض کنیم که انسان‌ها با دخالت در وضعیت زیستی آنها و نزدیک شدن بیش از اندازه در اصل خواب آرام آنها را برهم می‌زنند.
هنوز به درستی مشخص نیست که چرا کوسه‌های نهنگی تا بدین اندازه به سطح آب وابسته‌اند.
گردشگری کوسه محور
یک واقعیت مسلم این است که در کشور ما جاذبه‌های گردشگری طبیعی معنای حقیقی خود را ندارند یعنی متاسفانه ما ایرانی‌ها به نوعی هنوز به قوانین حفاظتی چند دهه پیش مقید هستیم. ما حفاظت از طبیعت را در دور کردن مردم جستجو می‌کنیم در حالی که اصول و شیوه حفاظت در دنیای مدرن کاملا تغییر کرده است. گردشگری کوسه‌محور یک نمونه ساده از این تفاوت رویکرد است که در برخی کشورها طرفداران زیادی هم دارد. جزیره هولبوکس (Isla Holbox) یک نمونه از جاهایی است که این نوع خاص از گردشگری آن هم با تاکید بر کوسه‌های نهنگی را ترویج می‌کند. قواعد کار هم مشخص است تنها دو غواص و یک راهنما می‌توانند با یک کوسه نهنگی در آب باشند و از زیبایی‌های این مخلوق زیبا لذت ببرند.
گردشگری کوسه محور یکی از جاذبه‌های توریستی در بسیاری از کشورهاست.
گردشگری کوسه محور در حال رشد است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در کشور فیلیپین تعداد گردشگرانی که بواسطه‌ی حضور کوسه‌ها به یک منطقه خاص وارد شده‌اند، ظرف ۵ سال از ۸۲۷ نفر به ۸.۸۰۰ نفر رسیده و بالطبع درآمد حاصل از این گردشگری نیز به جامعه محلی تزریق شده است. در پارک دریایی نینگالو استرالیا (Australia’s Ningaloo Marine Park) درآمد حاصل از این نوع گردشگری آن هم تنها در یک سال معادل ۶٫۳ میلیون دلار تخمین زده شده است. اکنون سوال اینجاست که جوامع محلی در ایران چه زمانی می‌توانند از این سرمایه‌های خفته برای جذب گردشگر استفاده کنند و کوسه‌های نهنگی چطور می‌توانند جاذب این سرمایه نه‌تنها برای مردم محلی بلکه در عین حال برای مطالعات حفاظتی باشند.
منبع: smithsonianmag، trackingsharks، chron، iucnredlist، yjc، animaldiversity
عالی بود. از این مطالب بیشتر منتشر کنید
مطلبتون خیلی جالب بود
انصافا تا اینقدر برام جذااب بود ک تاآخرشو خوندم.
ممنون
از این دردم میگیره که بعضی که فرهنگ انتقاد کردن (بدون الفاظ تند و رکیک)ندارن ،از فرهنگ جنوبیای کشور ایراد میگیرن.
خدا رو شکر که حداقل خرس آبی وجود داره تا بعد انقراض بزرگ بعدی، که انشالله انسان هم جزو گونه های منقرض شده باشد، حیات در سیاره ما تا حدی ادامه داشته باشه.