مغلطه‌‌ی توسل به روان‌شناسی (Psychogenetic Fallacy) | مغلطه به زبان آدمیزاد (۱۸۰)
تعریف: مغلطه توسل به روان‌شناسی موقعی اتفاق می‌افتد که شخصی دلیل اشتباه بودن یک استدلال را عامل روان‌شناسانه‌ی پشت بیان آن استدلال در نظر بگیرد.
معادل انگلیسی: Psychogenetic Fallacy
الگوی منطقی:
شخص ۱ استدلال X را مطرح می‌کند.
شخص ۱ به خاطر دلیل روان‌شناسانه‌ی Y استدلال X را مطرح کرد.
بنابراین X صحیح نیست.
مثال ۱:
جورج: پسر، اون دخترا چقدر خوشگلن!
دِرِک: نه نیستن. تو تحت تاثیر اثر تشویق‌کننده (Cheerleader Effect) قرار گرفتی. وقتی دخترا کنار هم دیده بشن، ظاهرشون زیباتر از موقعی به نظر می‌رسه که تک‌به‌تک ببینیشون.
توضیح: اولاً این‌که «خوشگل» خطاب کردن اشخاص ارزش‌گذاری ذهنی (Subjective) است. یعنی کسی که در نظر جورج خوشگل است، ممکن است در نظر دِرِک نباشد. دوماً تصور درک این است که ارزش‌گذاری ذهنی جورج «اشتباه» است و دلیل اشتباه بودنش را یک اثر روانی به نام اثر تشویق‌کننده در نظر گرفته است.
مثال ۲:
لوکاس: یادم میاد وقتی سه سالم بود، مادرم منو از دست یه کوسه نجات داد.
کیتی: بعید می‌دونم. چیزی که داری تجربه می‌کنی پدیده‌ایه که روان‌شناس‌های شناختی بهش می‌گن «حافظه‌ی کاذب» (False Memory).
توضیح: کیتی به دو دلیل مرتکب استدلال مغلطه‌آمیز شده است. دلیل اول این است که او گمان می‌کند خاطره‌ی لوکاس به خاطر پدیده‌ای به نام «حافظه‌ی کاذب» حقیقت ندارد. دلیل دوم این است که او بیانیه‌اش را با اعتماد به نفسی کاذب بیان می‌کند و جا برای شک و تردید باقی نمی‌گذارد.
استثنا: هرچقدر ادعا یا استدلال مطرح شده باورنکردنی‌تر باشد، در نظر گرفتن احتمال دخیل بودن اثری روان‌شناسانه در بیان آن منطقی‌تر است. با این حال، حتی در مواجهه با باورنکردنی‌ترین ادعاها هم باید احتمال این تاثیر را در نظر گرفت، نه قطعی بودن آن را.
مثال:
مارج: دیشب وقتی خواب بودم، آدم‌فضایی‌ها اومدن سراغم. وقتی بالا سرم بودن، به مدت ۳۰ ثانیه منو فلج کردن و بعد وقتی قابلیت حرکت و تکلمم داشت برمی‌گشت جلوی چشمام ناپدید شدن.
کریستین: به نظر می‌رسه دیشب فلج خواب و توهمات هیپناگوژیک رو تجربه کردی. توهمات هیپناگوژیک موقعی اتفاق می‌افته که تو یه حالتی بین خواب و بیداری قرار می‌گیری. وقتی آدما می‌خوابن، مغزشون قابلیت تحرک و تکلم رو به صورت مقطعی غیرفعال می‌کنه، ولی وقتی فلج خواب اتفاق می‌افته، به هوش میای، ولی برای مدتی کوتاه. بنابراین به احتمال زیاد آدم‌فضایی‌‌ای در کار نبود.
منابع:
Segal, R. A. (1980). The social sciences and the truth of religious belief. Journal of the American Academy of Religion, 403–۴۱۳.
ترجمه‌ای از:
