تامین مالی جمعی؛ نگاه نزدیک به پلتفرم‌های GoFundme و Kickstarter

پیش از این در سه مقاله مجزا با «تعریف فین‌تک»، بررسی حوزه‌های «تامین مالی و مدیریت دارایی»، و همچنین بخش «پرداخت‌ها و دیگر خدمات متنوع فین‌تک» آشنا شدیم. چنانکه پیشتر اشاره کردیم بخش تامین مالی به عنوان یکی از حوزه‌های فین‌‌تک شامل زیرمجموعه‌هایی چون تامین مالی جمعی و فکتورینگ می‌شود.

در این مقاله قصد داریم با محوریت بحث تامین مالی جمعی، مثال‌هایی عینی‌تر از حوزه‌های مختلف فین‌تک را مورد بررسی قرار دهیم.

تامین مالی جمعی شکلی از تامین مالی را توصیف می‌کند که در آن تعداد بسیاری مشارکت‌کننده یا پشتیبان برای دستیابی به یک هدف مشترک منابع مالی فراهم می‌کنند. تامین مالی جمعی خود به چهار زیرشاخه اهدای منابع مالی (Donation-based Crowdfunding)، تامین مالی جمعی بر مبنای بازپرداخت و پاداش (Reward-based Crowdfunding)، سرمایه‌گذاری جمعی (Crowdinvesting) و نهایتا وام‌دهی جمعی (Crowdlending) تقسیم می‌شود.

تامین مالی بر مبنای اهدا راهی است برای تامین مالی یک پروژه از طریق شرکت‌دادن تعداد قابل توجهی مشارکت‌کننده که هر فرد در آن مبلغی مشخص و عموما کمی را به کمپین جمع‌آوری منابع مالی اهدا می‌کند.

GoFundMe؛ پلتفرمی برای تامین مالی برپایه اهدا

برای مثال می‌توان به پلتفرم‌های جذب سرمایه برای مقاصد خیرخواهانه در پلتفرم‌هایی مثل GoFundMe، YouCaring.com، GiveForward و FirstGiving اشاره کرد. برای بررسی یک نمونه می‌توان پلتفرم GoFundMe را بیشتر بررسی کرد.

پلتفرم GoFundme به مردم اجازه می‌دهد برای مجموعه گسترده‌ای از رویدادها که عموما مقاصد خیرخواهانه دارند پول جمع‌آوری کنند. رویدادهای مورد نظر گستره‌ای وسیع را تشکیل می‌دهند از جمع‌آوری منابع مالی برای کودکان سرطانی گرفته تا جمع‌آوری منابع برای زلزله‌زده‌ها یا آسیب‌دیدگان سوانح. تلاش برای ساختن پناهگاه حیوانات بی‌پناه یا جذب سرمایه برای خرید یک دستگاه بیمارستانی بخصوص برای یک کودک بیمار. پلتفرم GoFundme توانست در جنبش TIME’S UP (دیگر بس است!) که ضد اذیت و آزارجنسی به راه افتاده بود حدود ۲۱.۵ میلیون دلار سرمایه جذب کند. این رقم که در سال ۲۰۱۸ جمع‌آوری شد بزرگترین میزان تامین مالی بوده که از طریق این پلتفرم انجام شده است.

اگر به سایت GoFundme مراجعه کنید می‌بینید که هر کدام از این کمپین‌ها در یک صفحه ویژه اطلاعاتی کامل را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند. در وبسایت اطلاعات کامل، تصاویر و تاریخچه‌ای از هدف مورد نظر ذکر شده است. همچنین جدیدترین اهداها و میزان آن در کنار مجموعه مبلغی که تا کنون اهدا شده و مبلغی که هدف نهایی کمپین است در صفحه هر کمپین مشخص شده‌اند.

کاربران می‌توانند در صفحات مربوطه مبلغ مورد نظر خود را به کمپین برای رسیدن به هدفی مشخص اهدا کنند و سپس در ادامه کمپین اخبار مرتبط را پیگیری کنند، در صفحه کمپین درباره آن نظر بدهند یا با کاربران و اهداکنندگان دیگر به گفت‌وگو بپردازند. به این ترتیب شرکت‌های فین‌تک فعال در این حوزه می‌توانند از طریق چنین پلتفرمی جایگزین سازمان‌ها و نهادهای سنتی شوند که پیش از این در امورات خیرخواهانه فعالیت می‌کردند.

از طریق به کار گرفتن شیوه‌های خلاقانه در فضای دیجیتال اهدای منابع مالی هدف‌مندتر و ساختاریافته‌تر انجام می‌شود. افراد می‌توانند از طریق مراجعه به سایت‌های معتبری همچون GoFundme اطمینان حاصل کنند که پولی که اهدا می‌کنند حتما به دست کسی که می‌خواهند برسد و در راستای یک هدف مشخص هزینه ‌شود.

وجود محتواهای مشخص متنی و بصری اهداکنندگان را از نظر انگیزشی به اختصاص مبالغ بیشتر تشویق می‌کند و محتواهایی که پس از به ثمررسیدن یک کمپین خاص در اختیار اهداکنندگان قرار می‌گیرد باعث می‌شود از مشارکت خود احساس رضایت معنوی بیشتری کنند. مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که چرا به‌کارگیری شیوه‌های نوین حوزه فین‌تیک در زمینه تامین مالی جمعی مورد استقبال قرار گرفته است.

Kickstarter؛ ناجی پروژه‌های خلاقانه و شرکت‌های کوچک

گاهی اوقات درگیرشدن در فرایند تامین مالی جمعی برای مشارکت‌کننده علاوه بر آورده‌های معنوی پاداش‌های مادی عینی هم به همراه دارد. تامین مالی جمعی بر مبنای بازپرداخت و پاداش، بازتاب دهنده این نوع مشارکت‌ها است.

پلتفرم‌هایی چون Kickstarter و Indiegogo بر مبنای همین الگو فعالیت می‌کنند و موفقیت‌های‌شان در سال‌های گذشته به قدری چشمگیر بوده که بسیاری از مخاطبان ناآشنا با مسائل حوزه فین‌تک و تامین مالی، اساسا کلیت تامین مالی را با چنین پلتفرم‌هایی شناخته‌ و به یاد می‌آورند.

Kickstarter و Indiegogo پلتفرم‌هایی جهت تامین مالی جمعی بر مبنای بازپرداخت هستند.

برای توضیح بیشتر می‌توان به بررسی Kickstarter پرداخت که یکی از بزرگترین و قدرتمندترین شرکت‌های فین‌تک فعال در این بخش به حساب می‌آید.

پلتفرم Kickstarter در سال ۲۰۰۹ فعالیت خود را آغاز کرد. در این پلتفرم کاربران می‌توانند مجموعه‌ای از پروژه‌های جاری را مشاهده کنند که نیاز به جذب سرمایه دارند. عموم این پروژه‌ها، پروژه‌هایی خلاقانه‌اند که در قالب شیوه‌های جذب سرمایه‌ سنتی، شانس کمی برای موفقیت دارند اما استفاده از یک پلتفرم مدرن حوزه فین‌تک می‌تواند به آن‌ها شانس جذب سرمایه بدهد.

شما می‌توانید در هر یک از این پروژه‌ها بر مبنای نیازهای خود شرکت کنید. در Kickstarter کمپین‌هایی برای ساخت انواع و اقسام محصولات در حوزه‌ها و زمینه‌های مختلف از جمله محصولات خلاقانه هنری، ادبی، فرهنگی و صنعتی تشکیل می‌شود. با مراجعه به صفحه یک محصول بخصوص می‌توانید در ساخت آن مشارکت کنید و آن محصول را پس از ساخت و تکمیل تحویل بگیرید. در صفحه هر محصول مشخص شده که پروژه در صورت رسیدن به چه مبلغی اجرا می‌شود به این ترتیب اگر در ساخت یک محصول خاص مشارکت کنید اما مبلغ مورد نظر در یک بازه‌ زمانی مشخص از سوی دیگر مشارکت‌کنندگان فراهم نشود، مبلغ به شما بازگردانده خواهد شد.

اما در صورتی که مبلغ مورد نظر تولیدکننده در یک بازه‌ زمانی مشخص جمع‌آوری شود باید امیدوار باشید که پول مورد نظر واقعا صرف تولید محصول شود و در یک بازه زمانی خوشبینانه نیز محصول، در اختیارتان قرار بگیرد. Kickstarter در این زمینه اعلام کرده که خود افراد مشارکت‌کننده باید با بررسی هر پروژه تصمیم بگیرند که آیا سرمایه‌گذاری در ساخت آن اقدامی معقول و سودآوری خواهد بود یا نه.

از جمله پروژه‌هایی که در پلتفرم Kickstarter موفقیت چشمگیری داشته‌اند می‌توان به ساعت هوشمند Pebble Time اشاره کرد که توانست در اوایل سال ۲۰۱۵ بیش از ۷۸هزار پشتیبان مالی جذب کند. این پروژه ظرف ۴۹ دقیقه یک میلیون دلار سرمایه جذب کرد و نهایتا با جذب بیش از ۲۰ میلیون دلار سرمایه در یک بازه زمانی مشخص توانست قدرتمندترین و پرمخاطب‌ترین پروژه این پلتفرم لقب بگیرد. پروژه که در آغاز سال ۲۰۱۵ حمایت‌های مالی را جذب کرده بود در اواخر ماه مه همان سال به مرحله تحویل ساعت‌های هوشمند به کاربرانی رسید که در تامین مالی آن مشارکت کرده بودند.

به شکل کلی پلتفرم Kickstarter تا به امروز بیش از ۴ میلیارد دلار را از طریق ۱۵.۵ میلیون حامی مالی برای ۲۵۷ هزار پروژه خلاقانه جذب کرده است. پروژه‌هایی که در کشورهای مختلف همچون ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا، نیوزیلند، هلند، دانمارک، آلمان، ایتالیا و چندین و چند کشور دیگر انجام می‌شوند و حامیانی که از سراسر جهان قادرند در روند سرمایه‌گذاری و حمایت مشارکت کنند.

به این ترتیب می‌توان ادعا کرد کسب و کارهای فین‌تک و پلتفرم‌‎های تامین مالی جمعی همچون Kickstarter باعث موفقیت ده‌ها و صدها هزار پروژه خلاقانه بوده‌اند که احتمالا در قالب شیوه‌های سنتی شانس چندانی برای دست‌یابی به موفقیت نداشتند.

تامین مالی جمعی در ایران؛ دونیت و راتا

در پایان بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که حضور شرکت‌های فین‌تک در حوزه تامین مالی جمعی چندسالی است که در ایران نیز رواج یافته و پلتفرم‌هایی نظیر«دونیت» و «راتا» در این حوزه فعال هستند.

دونیت یک پلتفرم تامین‌مالی بر پایه اهدا است که در مثال‌های نام‌‎برده قبلی شباهت بیشتری به GoFundme دارد. دونیت تا این لحظه از ۳۷۱ پروژه خیرخواهانه حمایت کرده و موفق شده با جلب حمایت کاربران خود بیش از دو میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان را در کمپین‌های مختلف هزینه کند. در حال حاضر پروژه‌های در حال اجرایی چون «خرید کاپشن برای کودکان مدرسه‌ای» یا «کمک‌هزینه تحصیلی دانشجویان موسیقی» در این پلتفرم در جریان است.

اما راتا پلتفرمی است که علاوه برتامین مالی برپایه اهدا ویژگی‌هایی شبیه به Kickstarter را هم دارا است و برمبنای پاداش نیز فعالیت می‌کند. برای مثال با مراجعه به وبسایت این پلتفرم تامین مالی پروژه‌هایی چون «تجهیز خانه امید انجمن اتیسم ایران» را می‌بینید که یک پروژه خیریه است و در حوزه تامین مالی بر مبنای اهدا قرار می‌گیرد اما شرکت در پروژه «جایزه چراغ ۹۷» در همین پلتفرم نوعی تامین مالی بر پایه پاداش است و مشارکت‌کنندگان می‌توانند انتظار پاداش‌های مادی و معنوی را با شرکت در پروژه‌هایی از این دست داشته باشند.