نتایج پژوهش‌های جدید درباره دلیل کم‌نور شدن ستاره ابط الجوزا
اخترشناسان در پژوهشی جدید به این نتیجه رسیدند که احتمالا لکه‌های ستاره‌ای غولپیکر که حداقل نیمی از سطح ستاره ابط الجوزا را پوشانده بودند دلیل اصلی کم‌نور شدن این ستاره بوده است.
ستاره ابط الجوزا در صورت فلکی جبار قرار دارد و یکی از ستاره‌های پرنور و معروف آسمان شب است. این ستاره در بازه‌ای چند ماهه و در اواخر سال ۲۰۱۹ و اوایل سال ۲۰۲۰ به شدت کم‌نور شد. افت نور این ستاره به اندازه‌ای بود که رصدگران آسمان شب به راحتی و با چشم غیرمسلح آن را تشخیص می‌دادند. تا این که به مرور و پس از چند ماه درخشش این ستاره به حالت عادی بازگشت.
افت درخشش ابط الجوزا امری بی‌سابقه بود و اخترشناسان با توجه به ویژگی‌های آن فرضیه‌های مختلفی را برای توضیح کاهش نور این ستاره مطرح کردند. ابط الجوزا که در دسته ستاره‌های ابرغول سرخ قرار می‌گیرد ستاره‌ای بسیار بزرگ است که آخرین مراحل زندگی خود را پشت سر می‌گذارد. جرم این ستاره چیزی حدود ۲۰ برابر جرم خورشید و قطر آن حدود هزار برابر قطر خورشید است. اگر این ستاره به جای خورشید در مرکز منظومه شمسی قرار می‌گرفت تا نزدیکی مدار سیاره مشتری را دربرمی‌گرفت.
مقایسه ابعاد ستاره ابط الجوزا با خورشید.
اخترشناسان تخمین می‌زنند که این ستاره تا چند صد هزار سال آینده به ابرنواختر تبدیل خواهد شد. انفجار ابرنواختری ابط الجوزا به حدی درخشش این ستاره را افزایش خواهد داد که این ستاره حتی در نور روز در آسمان زمین دیده خواهد شد.
برخی از اخترشناسان پس از کاهش درخشش ابط الجوزا این فرضیه را مطرح کردند که مرگ این ستاره و انفجار ابرنواختری آن نزدیک است. اما شواهد مناسبی برای تایید این فرضیه مشاهده نشد.
در پژوهشی دیگر و با توجه به داده‌های رصدی جدید گروهی دیگر از پژوهشگران این فرضیه را مطرح کردند که احتمالا غبار اطراف ستاره مانع رسیدن بخشی از نور آن به ما می‌شود.
اما در پژوهشی جدید اخترشناسان به این نتیجه رسیدند که احتملا پدیدار شدن لکه‌های ستاره‌ای غولپیکر در سطح ابط الجوزا باعث کاهش نور آن شده است.
در این مطالعه اخترشناسان با کمک تلسکوپ JCMT این ستاره را در زمان افت نور آن در نور زیرمیلی‌متری (بخشی از طیف الکترومغناطیس) رصد کردند. در مرحله بعد این گروه از اخترشناسان داده‌های خود را با رصدهای تلسکوپ APEX که در طول ۱۳ سال گذشته انجام شده بود مقایسه کردند.
نتیجه این مقایسه باعث شگفتی اخترشناسان شد. درخشش ابط الجوزا در نور زیرمیلی‌متری حدود ۲۰ درصد کمتر از حالت عادی بود. از سوی دیگر رصدها در طیف زیرمیلی‌متری با فرضیه وجود غبار در اطراف ابط الجوزا سازگار نبود. بنابراین به نظر اتفاقاتی در خود ستاره باعث کاهش درخشش آن شده بود.
پژوهشگران با بررسی داده‌ها به این نتیجه رسیدند که در زمان افت نور ابط الجوزا میانگین دمای سطحی این ستاره حدود ۲۰۰ درجه سانتی‌گراد کاهش پیدا کرده بود. از سوی دیگر در تصاویر دقیقی که در اواخر سال ۲۰۱۹ از این ستاره ثبت شد شدت نور در بخش‌های مختلف این ستاره متفاوت بود.
تصویر تلسکوپ VLT از ستاره ابط الجوزا که در ماه دسامبر و پس از آغاز روند کم‌نور شدن این ستاره ثبت شده است.
.Credit: ESO/M. Montargès et al
با این تفاسیر به نظر می‌رسد لکه‌های ستاره‌ای بسیار بزرگ دلیل اصلی کم‌نور شدن ابط الجوزا بوده‌اند. بر اساس این پژوهش لکه‌های ستاره‌ای چیزی بین ۵۰ تا ۷۰ درصد سطح این ستاره را پوشانده و باعث کاهش درخشش آن شده بودند.
لکه‌های ستاره‌ای بخش‌هایی تیره در سطح ستاره‌ها هستند که دمای‌شان نسبت به دیگر نواحی سطح ستاره کمتر است. لکه‌های ستاره‌ای در خورشید نیز پدیدار می‌شوند که آن‌ها را با نام لکه‌های خورشیدی می‌شناسیم. لکه‌های خورشیدی را می‌توان حتی با تلسکوپ‌های آماتوری مجهز به فیلتر رصد خورشید مشاهده کرد. اخترشناسان حرفه‌ای نیز با بررسی لکه‌های خورشیدی می‌توانند فعالیت‌های خورشید را زیر نظر بگیرند.
لکه‌های ستاره‌ای در ابط الجوزا اما بسیار بزرگ‌تر از لکه‌های خورشیدی هستند. اندازه لکه‌های خورشیدی معمولا در حدود اندازه سیاره زمین است. لکه ستاره‌ای در این ابرغول سرخ اما حدود صد برابر از خورشید بزرگ‌تر است.
اخترشناسان در سال‌های پیش رو رصد ستاره ابط الجوزا را با تلسکوپ JCMT ادامه خواهند داد تا اطلاعات بیشتری از این ستاره ابرغول سرخ جذاب به دست آورند.
عکس کاور: طرحی گرافیکی از لکه‌های ستاره‌ای در سطح ابط الجوزا.
Credit: Graphics Department/MPIA
