ثبت اولین فوران رادیویی سریع در کهکشان راه شیری

اخترشناسان به تازگی موفق به ثبت اولین فوران رادیویی سریع (FRB) در کهکشان خودمان، راه شیری، شده‌اند. سیگنالی رادیویی که از یک مگنتار (Magnetar) به زمین رسیده است.

فوران‌های رادیویی سریع یکی از پدیده‌های رمزآلود عالم هستند. سیگنال‌های رادیویی بسیار قدرتمندی که از اعماق فضا و از کهکشان‌هایی با میلیون‌ها سال نوری فاصله به ما می‌رسند. در فوران‌های رادیویی سریع انرژی بسیار زیادی آزاد می‌شود که البته تداوم ندارد و تنها در چند هزارم ثانیه اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر فوران‌های رادیویی سریع اغلب تکرار نمی‌شوند.

ماجرای این پدیده‌های مرموز اما از چند روز پیش وارد مرحله جدیدی شد. حدود یک هفته پیش و در تاریخ ۲۸ آوریل رصدخانه‌های رادیویی در نقاط مختلف دنیا یک سیگنال رادیویی قوی ثبت کردند که یک بار و تنها به مدت چند هزارم ثانیه در طول موج رادیویی درخشید. فاصله منبع این سیگنال از ما چیزی در حدود ۳۰ هزار سال نوری بود. به عبارتی این اتفاق درون کهکشان خودمان، راه شیری، رخ داده بود.

ماجرا به این جا ختم نشد و رصدخانه‌های پرتو ایکس نیز درخش پرنوری را در این طیف ثبت کردند.

هنوز پژوهش کاملی روی داده‌های گردآوری‌شده انجام نشده و کار روی این داده‌ها در مراحل اولیه قرار دارد. اما به نظر می‌رسد رصد این فوران رادیویی سریع که در فاصله‌ای نزدیک و در کهکشان خودمان رخ داده، کمک زیادی به حل معمای این پدیده‌های رمزآلود خواهد کرد.

پیش از این فرضیات مختلفی برای توضیح چگونگی ایجاد فوران‌های رادیویی سریع ارائه شده بود. از ابرنواخترها تا احتمال تاثیر موجودات فرازمینی (که البته احتمال آن بسیار بسیار اندک بود و فرضیه‌ای بود که به علت اطلاعات کم ما درباره این پدیده ارائه شده بود). در یکی از فرضیات ارائه شده نیز پای مگنتارها به میان آمده بود.

مگنتارها (که با عنوان ستاره مغناطیسی یا مغنااختر هم شناخته می‌شوند) دسته‌ای عجیب و غیرمعمول از ستاره‌های نوترونی هستند. ستاره‌های نوترونی هسته بسیار چگال باقی‌مانده از ستاره‌های پرجرم هستند که پس از انفجار ابرنواختری از این ستاره‌ها باقی می‌مانند. تفاوت مگنتارها با ستاره‌های نوترونی عادی در میدان مغناطیسی آن‌هاست. مگنتارها نسبت به ستاره‌های نوترونی عادی میدان‌های مغناطیسی بسیار قوی‌تری دارند که قدرت آن‌ها می‌تواند به هزار برابر ستاره‌های نوترونی عادی برسد.

چگونگی شکل‌گیری مگنتارها هنوز به طور دقیق مشخص نیست. اما میدان مغناطیسی بسیار قدرتمند این دسته از ستاره‌ها باعث رفتار خاص آن‌ها می‌شود. نیروی گرانش (که نیرویی رو به داخل است) تلاش می‌کند تا ساختار و شکل ستاره را حفظ کند. از سوی دیگر اما میدان مغناطیسی قوی مگنتارها باعث تغییراتی در شکل ستاره می‌شود. نبرد این دو نیرو به صورت مداوم ادامه پیدا می‌کند و گاهی باعث لرزش شدید ستاره و ایجاد درخش‌های بزرگ می‌شود.

فعالیتی مشابه روز ۲۷ آوریل در مگنتار SRG 1935+2154 رخ داد که رصدخانه‌های مختلفی آن را ثبت کردند. اتفاقی که در ابتدا برای یک مگنتار عادی به نظر می‌رسید. اما ۲۸ آوریل ماجرا ادامه پیدا کرد و تلسکوپ رادیویی CHIME سیگنالی بسیار قدرتمند را ثبت کرد.

تلسکوپ رادیویی CHIME.
Credit: CHIME

نقشه‌بردار STARE2 نیز این فوران رادیویی سریع را به دقت ثبت کرد. علاوه بر این تابش پرتو ایکس نسبتا شدیدی نیز از این مگنتار ثبت شد که برای این دسته از ستاره‌ها اتفاقی عادی است. اما در فوران‌های رادیویی سریعی که پیش از این در کهکشان‌های دیگر رصد شده بودند چنین چیزی مشاهده نشده بود. Sandro Mereghetti، اخترشناس موسسه ملی اخترفیزیک ایتالیا، در این باره می‌گوید: «فوران‌های رادیویی سریعی که تا کنون ثبت شده‌اند در خارج از کهکشان ما قرار داشتند و تابش پرتو ایکس یا گاما از آن‌ها ثبت نشده است. آشکازسازی فوران پرتو ایکسی با درخششی مشابه SGR 1935 اگر در منبعی در خارج از کهکشان ساطع می‌شد برای ما ممکن نبود».

آن‌چه تا این جا مشخص است احتمال بالای ارتباط فوران‌های رادیویی سریع و مگنتارها است. با این حال هنوز برای نتیجه‌گیری زود است. تنها چند روز از ثبت این رویداد گذشته و اخترشناسان در حال حاضر مشغول انجام رصدهای تکمیلی با برخی از قوی‌ترین ابزارها هستند.

بررسی داده‌هایی که تا به این جا گردآوری شده نیز هنوز به پایان نرسیده است. در هر صورت اما یک سرنخ جدید در اختیار اخترشناسان قرار گرفته تا شاید با کمک آن بتوانند بخشی از معمای فوران‌های رادیویی سریع را حل کنند.

منبع: Science Alert

عکس کاور: طرحی گرافیکی از یک مگنتار.

Credit: ESO/L. Calçada