در فضای میان‌کهکشانی چه می‌گذرد؟
فاصله‌ی بین کهکشان‌ها به میلیون‌ها سال نوری می‌رسد و بین کهکشان‌ها فضای بسیار گسترده‌ای وجود دارد. فضایی که به نظر بدون هیچ ماده‌ای به نظر می‌رسد، اما بر خلاف انتظار مقدار ماده موجود در فضای میان‌کهکشانی بسیار زیاد است.
طبق گفته‌ی Michael Shul، اخترشناس دانشگاه Colorado Boulder، در هر متر مکعب از فضای میان‌کهکشانی تقریبا یک اتم وجود دارد. اما اگر تمام این اتم‌ها را با هم جمع کنید حاصل چیزی بین پنجاه تا هشتاد درصد ماده‌ی عالم خواهد بود (البته بدون در نظر گرفتن ماده تاریک و انرژی تاریک).
ماده‌ای که در فضای میان کهکشان‌ها وجود دارد بیشتر از هیدروژن یونیزه شده (هیدروژنی که الکترون از دست داده) تشکیل شده است. هر چند که مقدار کمی از عناصر سنگین‌تر مانند کربن و اکسیژن را نیز می‌توان در فضای میان‌کهکشانی یافت.
مواد فضای میان‌کهکشانی را به آسانی نمی‌توان به صورت مستقیم رصد کرد. با این حال اخترشناسان با بررسی اثر این مواد بر نوری که از آن‌ها گذر می‌کند به وجود ماده در فضای میان‌کهکشانی پی بردند.
ماجرا از دهه ۱۹۶۰ میلادی آغاز شد. زمانی که اجرامی بسیار دوردست به نام اختروش یا کوازار کشف شدند. اخترشناسان با رصد این کهکشان‌های بسیار درخشان و فعال متوجه شدند بخشی از نور آن‌ها در مسیر جذب شده است. به عبارت دیگر عاملی بین اختروش‌ها و تلسکوپ باعث جذب بخشی از نور این اجرام شده بود که همان گاز موجود در فاصله بین کهکشان‌ها است.
بخشی از ماده‌ی موجود در فضای بین کهکشان‌ها باقی‌مانده انفجار بزرگ است. اما عناصر سنگین‌تر موجود در فضای میان‌کهکشانی از کهکشان‌ها به این فضا راه پیدا کرده‌اند.
بخش‌هایی از فضای میان‌کهکشانی تا حد زیادی جدا از کهکشان‌ها قرار دارد. اما مواد موجود در نواحی نزدیک به کهکشان‌ها نقش مهمی در تحول کهکشان‌ها ایفا می‌کنند. مواد موجود در این نواحی بر اثر گرانش کهکشان به آرامی به درون کهکشان کشیده می‌شوند و به طور متوسط حدود یک جرم خورشید در هر سال به جرم کهکشان اضافه می‌کنند. مقداری قابل توجه که تقریبا معادل نرخ ستاره‌زایی در دیسک کهکشان راه شیری است. گاز فضای میان‌کهکشانی تاثیر مهمی در فرآیند ستاره‌زایی کهکشان‌ها دارد.
نکته‌ی قابل توجه این جاست که گاز تنها ماده‌ی موجود در فضای میان‌کهکشانی نیست. اخترشناسان پیش از این ستاره‌هایی را نیز در فضای بین کهکشان‌ها پیدا کرده‌اند. ستاره‌هایی که به ستاره‌های بی‌خانمان نیز معروف هستند. ستاره‌های بی‌خانمان اغلب بر اثر برخورد کهکشان میزبان‌شان با کهکشانی دیگر از کهکشان میزبان‌شان خارج و به فضای میان‌کهکشانی وارد شده‌اند.
شگفتی‌های کیهان پرشمار است و فضای میان‌ستاره‌ای و مواد موجود در آن بدون شک یکی از جذاب‌ترین شگفتی‌های عالم است. منطقه‌ای وسیع و گسترده که خالی به نظر می‌رسد، اما ماجراهای جذابی در آن در جریان است.
عکس کاور: تصویر تلسکوپ فضایی هابل از یک کهکشان مارپیچی و یک خوشه‌ی کهکشانی در ورای آن.
Credit: ESA/Hubble & NASA
