زیکا؛ ویروسی که سر کودکان آمریکای لاتین را کوچک می‌کند!

در دل مادران باردار کشورهای آمریکای جنوبی نگرانی بزرگی ایجاد شده است. در این کشورها ویروسی شایع شده که احتمالا کودکان آن‌ها را مبتلا به «میکروسفالی» می‌کند. نوعی بیماری مادرزادی که باعث می‌شود سر کودک رشد طبیعی نداشته باشد و نوزادان مبتلا به این بیماری، سر و مغز کوچکی داشته باشند. شیوع ویروس زیکا آ‌ن‌قدرها هم خبر جدیدی نیست؛ این ویروس قبلا هم در آفریقا، جنوب‌شرقی آسیا و برخی از جزایر اقیانوس آرام مساله‌ساز شده بود. در اواسط اردیبهشت ماه سال جاری، سازمان بهداشت آمریکا نخستین گزارش تاییدشده از شیوع این ویروس را در کشور برزیل منتشر کرد. اما اکنون انتشار اخبار متعدد از شیوع این بیماری در سایر کشورها بار دیگر دغدغه‌ساز شده و به همین مناسبت دیجیکالا مگ در نظر دارد با بررسی کلی ابعاد این مساله وضعیت را به نوعی موشکافی کند.

زیکا چیست؟

زیکا (Zika) نام ویروسی از جنس (Flavivirus) و خانواده (Flaviviridae) است که از طریق نیش پشه‌ به انسان منتقل می‌شود. ویروس‌های جنس (Flavivirus) از جمله مشهورترین‌ها و خبرسازترین‌ها در نوع خود هستند که از نمونه‌های شناخته‌شده‌تر آن‌ها می‌توان به ویروس نیل غربی، ویروس دنگی، ویروس آنسفالیت برگرفته از ساس و کنه، ویروس تب‌زرد، ویروس زیکا و سایر ویروس‌های مولد آنسفالیت یا همان التهاب مغز اشاره کرد.

چهار میلیون نفر تنها در قاره آمریکا در معرض ابتلا به این ویروس هستند.

اما این ویروس چگونه به انسان منتقل می‌شود؟ پاسخ به این پرسش ساده است: پشه‌ اما نه هر پشه‌ای. جنس خاصی از پشه‌ها موسوم به (Aedes) هستند که اساساً متعلق به مناطق حاره و نیمه‌گرمسیری هستند اما در حال حاضر می‌توان آن‌ها را در همه قاره‌ها به استثنای جنوبگان پیدا کرد. دلیل گسترش دامنه پراکنش این پشه‌ها نیز خیلی ساده است؛ فعالیت‌های انسانی. یکی از مهمترین گونه‌های این جنس خاص پشه‌ای با نام علمی (Aedes albopictus) است. جالب اینجاست که این گونه فوق‌العاده مهاجم همین اواخر و از طریق تجارت لاستیک‌های مستعمل همچون مسافری غریب به نیمکره غربی رسید و در مدت زمانی اندک در کشورهایی مثل آمریکا غوغا به پا کرد.

ویروس زیکا از طریق گزش برخی گونه‌های پشه این جنس خاص به انسان منتقل می‌شود. پشه‌های مذکور خیلی راحت در مجاورت مناطقی که آب‌های راکد دارند، تخم‌گذاری می‌کنند. آن‌ها اغلب مهاجم هستند و در طول روز بشدت باعث مزاحمت می‌شوند. شواهد اولیه حاکی از آن است که این پشه‌ها معمولاً صبح‌ها و اواخر روز یعنی نزدیک‌های غروب تمایل به نیش زدن دارند. اگر آن‌ها از خون فرد آلوده به این ویروس تغذیه کنند و سپس فرد دیگری را نیش بزنند، می‌توانند بیماری را به آن فرد دوم منتقل کنند و درست به همین دلیل است که سرعت شیوع و پراکنش این بیماری بالا است.

ویروس زیکا از طریق پشه آلوده، به انسان منتقل می‌شود.

ویروس چگونه مسیر خود را هموار کرد؟

این ویروس نخستین‌بار در سال ۱۹۴۷و در کشور اوگاندا شناسایی شد. متخصصان به صورت اتفاقی و در هنگام پایش سیستماتیک بیماری تب زرد، با نوعی عامل بیماری‌زا بر روی میمون‌های رزوس مواجه شدند که برایشان کاملاً تازگی داشت و این سرآغاز ماجرا بود. حدود ۵ سال بعد در اوگاندا و تانزانیا مواردی از ابتلای انسان به این ویروس گزارش شد.

تحقیقات نشان می‌دهد که این بیماری در اثر نیش پشه‌های آلوده از جنس (Aedes) بالاخص گونه موسوم به (Aedes aegypti) که اغلب در مناطق حاره زیست می‌کند، به انسان منتقل می‌شود. لازم به یادآوری است که این گونه پشه در عین حال می‌تواند ناقل بیماری‌های مشهور دیگری مانند دنگی، چیکونگونیا و تب زرد نیز به انسان باشد.

قریب ۷۰ سال از شناسایی ویروس زیکا می‌گذرد اما هنوز واکسنی برای آن به بازار عرضه نشده.

کشورهای میزبان زیکا

نخستین شیوع گسترده این بیماری در سال ۲۰۰۷ و سپس در سال ۲۰۱۳ در یکی از ایالت‌های فدرال میکرونزی موسوم به یاپ (ناحیه‌ای واقع در قاره اقیانوسیه و اقیانوس آرام) و جزایر پلی‌نزی فرانسه (بخش جنوبی اقیانوس آرام) اتفاق افتاد. در سال ۲۰۱۵ کشورهای برزیل و کلمبیا از آمریکای جنوبی و کیپ‌ورده از آفریقا هم شیوع زیکا را تجربه کردند. خبرگزاری رویترز روز جمعه اعلام کرد که علائم و شواهد مستند از حضور ویروس زیکا در ۲۳ کشور قاره آمریکا به تایید رسیده است. سرعت شیوع و گسترش این بیماری به حدی است که در حال حاضر نگرانی‌ها و دغدغه‌های زیادی را برای بسیاری از دولت‌ها و مردم عادی رقم زده است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) روز پنجشنبه اعلام کرد که این ویروس سلامت قریب ۴ میلیون نفر را تنها در قاره آمریکا تهدید می‌کند.

کشورهایی که زیکا در آنها بومی است.

برزیل در تب زیکا می‌سوزد

زیکا را تا مدت‌ها یک بیماری خیلی جدی نمی‌دانستند تا اینکه سرانجام مقامات بهداشت برزیلی بر این باور خط بطلان کشیده و این بیماری را به طور رسمی یکی از مخاطرات جدی برای زنان باردار اعلام کردند. برزیل یکی از کشورهایی است که به گفته مقامات بهداشت محلی این کشور با افزایش قابل‌ملاحظه شیوع این ویروس در میان عموم مردم مواجه است. علاوه بر این افزایش تعداد نوزادان مبتلا به میکروسفالی (یک اختلال رشد عصبی که در آن سر و مغز بیمار کوچک است) بالاخص در شمال‌شرقی برزیل نگرانی‌های گسترده‌ای را دامن زده و ظن پزشکان مبنی بر رابطه میان این دو مساله را تقویت کرده است. هنوز هیچ مدرک مستند علمی رابطه مستقیم میان این بیماری و برخی از اختلالات خاص مانند میکروسفالی در کودکان را مورد تایید قرار نداده اما ظن دانشمندان به شدت قوت گرفته است و علت آن هم رابطه میان زیکا و هزاران کودکی است که در برزیل با سرهای کوچک نامتعارف، نواقص مغزی و بینایی معیوب متولد می‌شوند. اثبات این مورد خاص همچنان نیازمند اطلاعات و داده‌های بیشتر است. یکی از دلایل قابل‌تعمق بودن این مساله این است که انتقال این بیماری از مادر به نوزاد معمولاً نادر است.

ویروس زیکا منجر به تولد نوزادانی مبتلا به میکروسفالی یا سر کوچک می‌شود.

علائم زیکا

دوران کمون این ویروس یا مدت زمانی که طول می‌کشد تا علائم بیماری نمودار شود، چندان مشخص نیست اما این‌طور که از شواهد امر برمی‌آید نباید بیشتر از چند روز باشد. علائم بیماری شباهت‌های زیادی با عفونت‌های مشابه آربوویروس‌ها (Arbovirus) مانند دنگی دارد که از آن جمله می‌توان به تب، خارش پوست، ورم ملتحمه یا آماس ملتحمه، درد مفاصل و ماهیچه‌ها، احساس بیقراری و سردرد اشاره کرد. پزشکان در خلال شیوع گسترده سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ به مواردی همچون اختلال عملکرد دستگاه ایمنی و پتانسیل تاثیرگذاری بر سیستم عصبی نیز اشاره کردند.

درمان زیکا

سازمان بهداشت جهانی (WHO) در وبسایت رسمی خود یادآور شده است که این بیماری معمولاً نیازمند درمان خاصی نیست و به بیماران مبتلا اغلب توصیه می‌شود که خوب استراحت کنند، مایعات کافی مصرف کنند، تب و درد را با داروهای متداول تخفیف دهند و در صورت وخیم‌تر شدن وضعیت سلامتی حتماً مشورت پزشکی بگیرند. هنوز واکسن خاصی برای این بیماری به بازار عرضه نشده اما یک تیم تحقیقاتی کانادایی به سرپرستی دکتر گری کوبینگر (Gary Cobinger) روز جمعه به خبرگزاری رویترز اعلام کرد که نخستین گام‌ها برای آزمایش نخستین واکسن برداشته شده و این واکسن احتمالاً در اوایل مرداد ماه سال آینده بر روی انسان آزمایش خواهد شد.

منبع: Who, CDC, Reuters