زیستمندان سردترین نقاط کره زمین (قسمت دوم و پایانی؛ قطب جنوب)
قطب جنوب یا جنوبگان (Antarctica)، جنوبی‌ترین نقطه کره زمین است که حدود ۲۰ درصد از نیم‌کره جنوبی را در بر گرفته است. اقیانوس منجمد جنوبی، قطب جنوب را احاطه کرده و می‌توان این‌طور گفت که جنوبگان با اشغال مساحتی معادل ۱۴ میلیون کیلومترمربع پنجمین قاره بزرگ در روی کره زمین است.
قسمت اعظم قطب جنوب درست در پایین عرض ۶۰ درجه جنوبی واقع شده. جنوبگان تنها نقطه‌ای در روی زمین است که کشوری نمی‌تواند ادعای مالکیت آن را داشته باشد. تاکنون نیز کشورهای مختلف با هدف تحقیقات علمی و البته بر اساس پیمان‌نامه قطب جنوب در این منطقه وارد شده و کارهای تحقیقاتی انجام داده‌اند.
برخی به اشتباه زیستگاه خرس‌های قطبی و پنگوئن‌ها را یکی تصور می‌کنند، در حالی که خرس‌های قطبی به قطب شمال و پنگوئن‌ها به قطب جنوب تعلق دارند.
قطب جنوب برخلاف قطب شمال، هیچ جمعیت بومی انسانی ندارد و شواهد نشان می‌دهد که نخستین علائم حضور انسان در آن به اوایل قرن ۱۹ میلادی برمی‌گردد. شاخص‌ترین گونههای جانوری جنوبگان، پنگوئن‌ها هستند. علاوه بر آن‌ها، سایر موجودات شاخص قطب جنوب عبارتند از فک‌ها، آلباتروس‌ها، مرغ‌های طوفان قطب جنوب، وال‌ها و اسکوئیدها. جانوران در قطب جنوب می‌بایست هوایی خیلی سردتر از قطب شمال را تحمل کنند بنابراین سازگاری‌های متفاوتی نیز به دست آورده‌اند.
حیات در جنوبگان
میانگین درجه حرارت هوا در قطب جنوب ۴۹- درجه سلسیوس است در حالی که در قطب شمال میانگین درجه حرارت ۳۴- درجه سیلیسیوس تخمین زده شده است.
دانشمندان حدود ۳ سال پیش اعلام کردند که برای اولین بار نشانه‌هایی از حیات را در اعماق یخ‌های قطب جنوب پیدا کرده‌اند. این شکل خاص از حیات میکروبی تنها از طریق تجزیه سنگ‌ها، انرژی کسب می‌کند و ارتباط آن با سطح زمین نیز ناچیز است. این شکل از حیات به وضعیتی اشاره دارد که در آن موجودات زنده عملا دسترسی به کربن ندارند، بنابراین این احتمال هست که بتوان برمبنای این مطالعات، راز حیات در کرات دیگر را نیز کشف کرد.
گونههای جانوری جنوبگان درست همانند قطب شمال، از نظر تحقیقاتی اولویت زیادی دارند. درست است که میزان دخل و تصرف در جنوبگان با قطب شمال قابل مقایسه نیست اما به هر حال شرایط آب و هوایی و دخالت‌های انسانی در این نقطه از کره زمین نیز تاثیرات منفی خود را بر جا گذاشته و بسیاری از گونههای شاخص جانوری جنوبگان هم‌اکنون در وضعیت بحرانی قرار گرفته‌اند.
نهنگ آبی، بزرگ‌ترین موجود روی کره زمین است که در کلیه اقیانوس‌ها و قطب جنوب نیز یافت می‌شود.
نهنگ‌های آبی که بالغ بر ۱۸۰ تن وزن دارند و بیش‌تر از ۳۰ متر هم رشد می‌کنند، یکی از شاخص‌ترین گونههای جانوری قطب جنوب هستند که از موجودات ریز آب مانند پلانکتون‌ها و سخت‌پوستان تغذیه می‌کنند. متاسفانه وضعیت زیستی آن‌ها تاکنون به طور دقیق مشخص نشده است.
تحقیقات نشان می‌دهد که نازک شدن قطر یخ‌ها به دلیل تغییرات اقلیمی در برخی از قسمت‌های قطب جنوب سبب شده که جمعیت پنگوئن‌های امپراطور تا مرز ۸۰ درصد کاهش پیدا کند.
پنگوئن‌های امپراطور که از سایر پنگوئن‌ها بزرگ‌تر هستند و متوسط طول بدن آن‌ها ۱۱۴ سانتی‌متر است، یکی از شاخص‌ترین گونههای پنگوئن جنوبگان هستند. یخ‌های قطب جنوب و آب‌های سرد و خنک اطراف قطب بهترین زیستگاه آن‌هاست. این پنگوئن‌ها برای بقا در شرایط سخت قطب جنوب، سازگاری‌های خاصی پیدا کرده‌اند. سازگاری‌های فیزیولوژیکی و ویژگی‌های خاص رفتاری از جمله این نوع سازگاری‌هاست.
عادات پنگوئن‌های زیبای امپراطور این است که برای گرم شدن به دور یکدیگر جمع شوند. مرکز دایره اجتماعات آن‌ها، گرم‌ترین نقطه است که اغلب نوزادان را در آن نگهداری می‌کنند. پنگوئن‌های امپراطور حیواناتی اجتماعی هستند، هر پنگوئن که در وسط این دایره گرم باشد، پس از مدتی خود را کنار می‌کشد و جایش را به دوستانش می‌دهد. همان‌طور که گفته شد، پنگوئن امپراطور از گونههای به شدت آسیبپذیر جنوبگان است که هم‌اکنون برای بقا با تهدیدات گوناگونی مواجه است.
داستان آبشار سرخ قطب جنوب
گریفیث تیلور (Griffith Taylor) یک زمین‌شناس و سیاح استرالیایی بود که در سال ۱۹۱۱ میلادی یک عارضه یخچالی عجیب را در جنوبگان کشف کرد. آبشار خون نامی آشنا در قطب جنوب است که گاهی به افتخار کاشف آن، صفحه یخچالی تیلور هم نامیده می‌شود. این صفحه یخچالی در قسمتی دچار شکست شده و این طور به نظر می‌رسد که از قلب زمین آبشاری به رنگ خون به سوی دریاچه بونی (Lake Bonney) روان است. دریاچه بونی در قطب جنوب، یک دریاچه نمکی است که همیشه پوششی از یخ روی آن را گرفته است.
آبشار خون یا صفحه یخچالی تیلور یک عارضه زمین‌شناسی عجیب است که در سال ۱۹۱۱ میلادی کشف شد.
تا مدت‌ها دلایل گوناکونی برای سرخی این آبشار ذکر می‌شد که البته همه آن‌ها امروز رد شده است. زمین‌شناسان ابتدا بر این باور بودند که رنگ این دریاچه ناشی از جلبک‌ها است اما این فرضیه امروز رد شده. دانشمندان منشاء این رنگ قرمز را در حال حاضر میکروب‌هایی می‌دانند که تنها منبع غذایی‌شان سولفور و آهن موجود در آب‌های یخچالی فاقد اکسیژن است. آن‌ها می‌گویند که این میکروب‌ها در حدود ۲ میلیون سال در سطح زیرین یخ به دام افتاده و سپس مجال خودنمایی یافته‌اند.
دریاچه‌ای زیرزمینی در نزدیکی توده یخچالی تیلور کشف شده که لایه‌ای یخ به ضخامت ۴۰۰ متر آن را می‌پوشاند. این دریاچه در پایانه صفحه یخچالی به بیرون نشت می‌کند و رسوبات نارنجی رنگش را در معرض هوا قرار می‌دهد. رسوبات نارنجی و آب غنی از آهن این دریاچه در تماس مستقیم با هوا رنگ قرمز خون‌آلودی را از خود نشان می‌دهد که یکی از شگفتی‌های حیات را در قطب جنوب روایت می‌کند.
بقا در قطب جنوب
نهنگ‌ها، فک‌ها و پنگوئن‌ها برای بقا در سرمای نامتعارف قطب جنوب سازگاری‌هایی به دست آورده‌اند که از آن جمله می‌توان به داشتن لایه‌های ضخیم چربی در بدن اشاره کرد. لایه‌های ضخیم چربی باعث عایق‌بندی می‌شود و به واسطه آن دمای داخلی بدن حفظ شده و از دست نمی‌رود. این‌کار درست مانند این است که شما ژاکت بپوشید اما یک تفاوت عمده ژاکت حیوانات قطب جنوب با ما این است که آن‌ها ژاکت را از داخل پوشیده‌اند.
فک‌های فیلی از حیوانات خارق‌العاده قطب جنوب هستند که دانشمندان از آن‌ها برای مطالعه تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی در این منطقه استفاده می‌کنند.
سازگاری در برخی حیوانات حتی از این مرز هم فراتر رفته چرا که در برخی از حیوانات قطبی جریان خون عملا به سطح نمی‌رسد. این مساله از این نظر اهمیت دارد که هرچقدر رگ‌های خونی به سطح پوست نزدیک‌تر باشند، بالطبع حرارت را هم سریع‌تر از دست می‌دهند در حالی که وقتی رگ‌ها عمقی باشند، طبیعتا حرارت را هم از دست نمی‌دهند.
از میان کلیه جانوران قطب جنوب تنها پنگوئن‌های امپراطور هستند که در زمستان‌های سخت جنوبگان قادر به زادآوری هستند. آن‌ها علاوه بر تجهیزاتی که در فوق اشاره شد، حفره‌های تنفسی خاصی دارند که باعث می‌شود بتوانند در زمان تنفس بخش اعظم حرارت ناشی از آن را در بدن‌شان حفظ کنند. تحقیقات نشان داده که شبکه رگی و مویرگی آن‌ها به حدی پیچیده است که به آن‌ها امکان بازیافت حرارت را می‌دهد.
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، یک روش برای حفظ حرارت کنار هم گرد آمدن اعضاء یک جمعیت است. این تکنیک خاص در اصل یک تکنیک رفتاری است که باعث می‌شود تا میزان هدررفت حرارت دست‌کم ۵۰ درصد کاهش پیدا کند.
منبع :
nationalgeographic, wildlifeextra, asoc, wildlifeextra.com, livescience.com, nationalgeographic, antarctica,
