عجایب خلقت (قسمت دوم): دنیای اعجاب‌انگیز شته‌ها

بسیاری از حشرات زمانی که منابع غذایی زیاد در اختیار داشته باشند، با سرعت خارق‌العاده‌ای تکثیر می‌شوند. نفر اول این مسابقه هم شته‌ها هستند. شته‌ها نیم سخت‌بالانی هستند که شیره شیرین گیاهان را می‌مکند. شته‌های نخود که به دلفین‌های سبز هم شهرت دارند، نوعی از شته‌ها هستند که از گیاه نخودفرنگی و خویشاوندان نزدیک آن‌ تغذیه می‌کنند. زمانی که نخودفرنگی‌ها در فصل تابستان خوب رشد کردند، شرایط برای تکثیر سریع شته‌های نخود هم مهیا می‌شود. جنس ماده این گونه همانند بسیاری دیگر از شته‌های ماده می‌تواند حتی بدون جفت‌گیری تعداد کثیری از همنوعانش را به دنیا بیاورد و جالب اینجاست که این فرزندان هم تنها در ظرف چند روز آماده جفت‌گیری هستند. در انتهای فصل تابستان اما داستان کمی فرق می‌کند، از آنجایی که خصوصیات ژنتیکی غالب باید به فرزندان انتقال داده شوند در نتیجه در این مرحله هر دو جنس نر و ماده هستند که در انتقال ژن‌ها ایفای نقش می‌کنند و نوزادان شته‌ها نیز که زمستان را در تخم سپری می‌کنند، در فصل بهار به‌صورت لارو ظاهر می‌شوند. شته‌ها قادرند که با استفاده از پاهای پشتی به مهاجمان ضربه بزنند. برخی از آن‌ها نیز سیگنال‌های شیمیایی هشداردهنده می‌فرستند تا مهاجمان را از خود دور نگه دارند. یک شته ماده در ظرف تنها یک ماه می‌تواند یک میلیون فرزند به دنیا بیاورد. با وجود اینکه اغلب شته‌ها سبز هستند اما برخی از گونه‌های آن‌ها نیز صورتی، زرد، سیاه، قهوه‌ای یا حتی بی‌رنگ هستند.

تولد فرزندان بی‌پدر

طول عمر شته‌ها بیش از ۴۰ روز است

ابعاد بدن شته‌ها به‌طور متوسط حدود ۴ میلی‌متر است و زیستگاه آن‌ها نیز اغلب درخت‌زارها، علفزارها، مزارع و باغات هستند. شته‌ها تقریبا در هر نقطه از کره زمین که منابع غذایی‌شان مهیا باشد، حضور دارند. تاکنون در حدود ۴.۴۰۰ گونه از شته‌ها شناسایی شده است. از بین هزاران گونه شته، بسیاری قادر به زادآوری بدون جفت‌گیری هستند و این ویژگی منحصربه‌فرد شته‌هاست که توجه بسیاری از دانشمندان را به خود جلب کرده است. مطالعات نشان می‌دهد که کپی شته‌ها دقیقا برابر اصل است یعنی شته ماده، نوزادی را به دنیا می‌آورد که نسخه مینیاتوری از خودش است. جالب اینجاست که این نسخه نیز خیلی زود قادر به زادآوری خواهد بود. اما نباید فراموش کرد شته‌هایی که از این طریق زاده می‌شوند، به دلیل نداشتن پدر فقط دودمان سلولی مادرشان را با خود به همراه خواهند داشت.

رابطه عجیب مورچه‌ها با شته‌ها

همزیستی میان مورچه‌ها و شته‌ها

بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخی از مورچه‌ها برای استفاده از مایع شیرینی که شته‌ها تولید می‌کنند، از آن‌ها محافظت کرده و در عمل کار خودشان را پیش می‌برند. برخی مورچه‌ها حتی حاضر هستند که شته‌ها را از یک درخت به درخت دیگر منتقل کنند و زحمت جابجایی‌شان را متقبل شوند. مورچه‌ها در ازای خدمت بزرگی که شته‌ها به آن‌ها می‌کنند، حاضر به محافظت از آن‌ها در برابر دشمنانشان نیز هستند. این همزیستی برای برخی از مورچه‌ها به حدی ارزشمند است که گاهی شته‌ها را در فصل زمستان با خود به لانه‌شان برده و آن‌ها را از سرما در امان نگه می‌دارند و مجدد در فصل بهار آن‌ها را بیرون می‌آورند. شته‌ها بر خلاف تصور دشمن زیاد دارند و همین مسئله باعث شده که واژه‌ای با نام آفیدوفاگوس (Aphidophagous) توسط حشره‌شناسان ابداع شود که این واژه در اصل به حشرات گوناگونی اطلاق می‌شود که از شته‌ها تغذیه می‌کنند.

زنگ خطر

شته‌ها رنگ‌های گوناگونی دارند. بعضی از شته‌های باغی به رنگ سیاه نمایان می‌شوند.

شته‌ها مانند بسیاری دیگر از حشرات در هنگام احساس خطر، از فرمون‌های خاصی استفاده می‌کنند. آن‌ها از این طریق سایر همنوعان خود را  از خطر آگاه می‌سازند. شته‌ای که در خطر باشد از ناحیه کورنیکل یا همان زایده لوله مانند پشت سیگنال‌های شیمیایی را مخابره می‌کند که این سیگنال‌ها توسط همنوعانش به راحتی قابل درک است. جالب اینجاست که برخی از سوسک‌های مهاجم نیز قادر به تقلید این سیگنال‌های خطر هستند و از این طریق می‌توانند وعده‌های غذایی لذیذی را برای خود تدارک ببینند.

مبارزه تا آخرین نفس

ممکن است که شته‌ها به ظاهر موجودات بی‌دفاعی باشند اما واقعیت این است که آن‌ها هیچ مبارزه‌ای را نمی‌بازند مگر آنکه تا آخرین نفس جنگیده باشند. همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، شته‌ها بوکس‌بازهای حرفه‌ای هستند که با پاهای عقبی‌شان ضربات مهلکی به مهاجمان وارد می‌کنند. برخی از شته‌ها شبیه بوته‌ خار هستند و همین مسئله جویدن آن‌ها را سخت می‌کند. برخی از شته‌ها عادت دارند که به مکان اختفای تخم‌های دشمنان‌ یورش برده و آن‌ها را تلافی‌جویانه خراب کنند. هرچند که این مورد آخر زیاد شایع نیست، اما به هر شکل برخی از شته‌ها عادت دارند که برای حفاظت از خود پوره یا نیمف‌های سربازی تولید کرده و مسئولیت حفاظت از گروه را بر روی دوش آن‌ها بگذارند. این سربازان مؤنث هیچ‌گاه به سن بلوغ نمی‌رسند و تنها وظیفه آن‌ها حفاظت از اعضای گروه است. آن‌ها به اندازه‌ای در دفاع از همنوعان خود جدی هستند که گاهی جان خود را هم از دست می‌دهند.

یک فرد از نسل شته‌های بال‌دار

از سوی دیگر شته‌ها برخلاف بسیاری از حشرات فاقد بال هستند و توانایی پرواز هم ندارند. بدیهی است که این مسئله می‌تواند برای آن‌ها گران تمام شود. اگر جمعیت شته‌ها زیاد شود و گیاهانی که آن‌ها مورد تغذیه قرار می‌دهند، از دست بروند و خشک شوند، آنگاه طبیعی است که ضرورت جابجایی برای شته‌ها احساس می‌شود. در این زمان است که شته‌ها یکی دیگر از راهکارهای خارق‌العاده‌شان را به کار می‌بندند و این راهکار تولید یک نسل بال‌دار موسوم به آلاتس‌ها (alates) است. نسل بال‌دار شته‌ها قابلیت پرواز دارند و می‌توانند بار سفر بسته و خود را از جایی به جای دیگر برسانند.

دنیای شته‌ها از این قبیل شگفتی‌ها زیاد دارد: زنده‌زایی در مواقع بحرانی، تخمک‌گذاری بدون باروری، رژیم غذایی منحصربه‌فرد و … همه این‌ها دنیای خارق‌العاده شته را جذاب‌تر می‌سازد و دانشمندان را روزبه‌روز بیش‌تر از گذشته به شناخت دقیق آن‌ها ترغیب می‌کند.

منابع

gardening know how

thought co

Encyclopedia of insects