نمایی خیره‌کننده از ستاره ابط الجوزا؛ ستاره اسرارآمیز این شب‌ها

اخترشناسان با کمک تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) رصدخانه جنوبی اروپا (ESO) نمایی دقیق و شگفت‌انگیز از ستاره ابط الجوزا ثبت کردند. ستاره‌ای که در ماه‌های اخیر به شدت کم‌نور شده است.

ابط الجوزا یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان شب است. با این حال از اواخر سال گذشته میلادی (چند ماه پیش) این ستاره ناگهان تا حد قابل توجهی کم‌نور شد. افت نور ابط الجوزا نسبت به شرایط عادی چیزی در حدود ۳۶ درصد بود. تغییری که با چشم غیرمسلح هم قابل تشخیص است و در ماه‌های اخیر به یکی از سوالات مهم پیش روی اخترشناسان تبدیل شده است.

گروهی از پژوهشگران به سرپرستی Miguel Montargès ستاره ابط الجوزا را با کمک تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه جنوبی اروپا رصد کردند. این رصدها در ماه دسامبر سال ۲۰۱۹ میلادی و با هدف بررسی دلایل کم‌نور شدن این ستاره انجام شد.

این گروه پژوهشی برای ثبت این تصویر از ابزار SPHERE تلسکوپ VLT استفاده کردند. و جالب این جا بود که در پژوهشی دیگر و در حدود یک سال پیش (قبل از کم‌نور شدن ابط الجوزا) نیز تصویری از این ستاره، با استفاده از همین ابزار، تهیه شده بود.

با مقایسه این دو تصویر اخترشناسان توانستند تغییرات پدید آمده در این ستاره را در قبل و بعد از کم‌نور شدن آن بررسی کنند.

مقایسه ظاهر ابط الجوزا، قبل (چپ) و بعد از کم‌نور شدن.
Credit: ESO/M. Montargès et al

چه بر سر ستاره ابط الجوزا آمده؟

ابط الجوزا در رده ستاره‌های ابرغول سرخ قرار دارد. ستاره‌هایی که زندگی‌شان با انفجار ابرنواختری به پایان می‌رسد. پس از افت نور شدید این ستاره برخی از اخترشناسان این فرضیه را مطرح کردند که کاهش نور ابط الجوزا مقدمه‌ای بر انفجار آن در آینده‌ای نزدیک است. اما نتایج پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که ماجرا احتمالا چیز دیگری است.

اخترشناسان فرضیه‌های دیگری را برای توضیح این اتفاق مطرح کرده‌اند. یکی از احتمالات ممکن افزایش فعالیت‌های ابط الجوزا است که منجر به سرد شدن سطح این ستاره و کاهش نور آن شده است. در سناریویی دیگر نیز این احتمال مطرح شده که فوران غبار باعث کاهش درخشش ابط الجوزا از دید ما شده است.

البته به گفته سرپرست این تیم پژوهشی «دانش ما از ابرغول‌های سرخ ناقص است و این پروسه‌ای است که کماکان ادامه دارد. بنابراین هنوز هم ممکن است اتفاقی شگفت‌انگیز رخ دهد».

تلسکوپ بسیار بزرگ یکی از بهترین ابزارهای اخترشناسان در روزگار کنونی است. این تلسکوپ مجهز به آشکارسازهای مختلفی است که امکان رصد اجرام آسمانی در طیف مرئی تا فروسرخ میانه را برای دانشمندان فراهم می‌کند.

اخترشناسان در پژوهش اخیر از ابزار VISIR تلسکوپ بسیار بزرگ نیز بهره بردند. در تصاویر ثبت شده با کمک این ابزار تابش فروسرخ غبار اطراف ابط الجوزا به خوبی مشخص است. غباری که احتمالا حاصل فوران مواد از سطح ستاره ابط الجوزا است.

غبار اطراف ابط الجوزا. تصویر با استفاده از ابزار VISIR تلسکوپ بسیار بزرگ ثبت شده است. Credit: ESO/P. Kervella/M. Montargès et al., Acknowledgement: Eric Pantin

تفکیک قرص ستاره‌ها تنها در سال‌های اخیر و با پیشرفت فناوری ممکن شده است. مسئله‌ای که باعث شده برخی از فرآیندهایی را که پیش از این بیشتر آن‌ها به طور نظری می‌شناختیم مشاهده کنیم و به درک بهتری از شکل‌گیری و تحول ستاره‌ها برسیم. تلسکوپ بسیار بزرگ و ابزارهای به‌روز این تلسکوپ سهم مهمی در این روند داشته‌اند.

عکس کاور: تصویر تلسکوپ VLT از ستاره ابط الجوزا که در ماه دسامبر و پس از آغاز روند کم‌نور شدن این ستاره ثبت شده است.

.Credit: ESO/M. Montargès et al

منبع: ESO