چرا از عنکبوت نباید ترسید؟

عنکبوت‌ها دشمن طبیعی پشه­‌های موذی هستند و برای انسان‌ها اغلب دردسری درست نمی‌کنند اما واقعیت این است که بسیاری از انسان‌ها از عنکبوت‌ها می‌هراسند. تحقیقات نشان می‌دهد که احتمال گزیده شدن انسان توسط عنکبوت‌ها برخلاف انتظار ما آن قدرها هم زیاد نیست. اتفاقا موضوع کاملا برعکس است. آن چه که ما از آن با عنوان گزیدگی توسط عنکبوت یاد می­کنیم، معمولا ناشی از عفونت و یا نیش سایر حشرات موذی است.

آیا شما هم از عنکبوت‌ها می‌ترسید؟ آیا ترس شما منطقی است؟

مطالعات حاکی از آن است که نیش عنکبوت‌ها بیش‌تر از آن که متوجه انسان‌ها باشد، متوجه بندپایانی مثل کک­ها می‌باشد. کریس بادل (Chris Buddle) یک عنکبوت­شناس از دانشگاه مک­گیل (University of McGill) مونترال است که در زمینه عکس­العمل‌های مختلف پوست نسبت به مواد شیمیایی و عفونت‌ها تحقیقاتی انجام داده است.

وی می­گوید: « بیش‌تر از ۲۰ سال است که با عنکبوت‌ها سر و کار دارم و هیچ‌گاه هم از طرف آن‌ها گزیده نشدم. زندگی حرفه‌ای به من نشان داده که اگر ما یک کار نامعقول انجام دهیم، آن زمان است که ممکن است یک عنکبوت ما را گاز بگیرد. اما در شرایط معمول عنکبوت‌ها اغلب تمایلی به گزیدن انسان‌ها ندارند. اتفاقا ماجرا برعکس است یعنی عنکبوت‌ها بیش‌تر عادت دارند که از انسان‌ها اجتناب کنند تا این که بخواهند به آن‌ها نزدیک شوند. عنکبوت‌ها خون انسان را نمی‌مکند و در ضمن منبع تغذیه آن‌ها نیز به هیچ­ وجه بافت‌های انسانی نیست.»

گزیدگی توسط عنکبوت‌ها زمانی اتفاق می­افتد که آن‌ها خود را در معرض خطر می‌بینند.

به گفته این محقق بیش‌تر از آن چه که انسان‌ها از عنکبوت‌ها بترسند، این عنکبوت‌ها هستند که از انسان‌ها می‌ترسند. عنکبوت‌ها به صورت ذاتی موجودات مهاجمی نیستند بلکه این ما انسان‌ها هستیم که آن‌ها را به درستی نمی‌شناسیم.

واقعیت‌های پشت پرده

عنکبوت‌شناسان بر این باور هستند که عنکبوت‌ها تنها در صورت احساس خطر است که انسان را می‌گزند. به عنوان مثال زمانی که ما می­خواهیم دستکش یا کفشی را که یک عنکبوت وارد آن شده، بپوشیم؛ این کار عنکبوت را می­ترساند و موجود نگون­بخت هم تنها چاره را در گزیدن و فرار می­بیند.

نباید فراموش کرد که بیش‌تر عنکبوت‌ها برای انسان‌ها خطرناک نیستند. این موجودات هشت پای کوچک غذای خود را از بی­مهرگانی مثل حشرات تامین می‌کنند در نتیجه زهر آن‌ها هم متناسب با نوع شکارشان است و در اکثر موارد بر روی موجودات بزرگ‌تر مانند پستانداران بی­تاثیر است.

از سوی دیگر، بیش‌تر عنکبوت‌ها قادر به فرو کردن نیش خود در گوشت انسان نیستند تا چه برسد به تزریق زهر. کریس بادل می­گوید که به شخصه عنکبوت‌هایی را دیده که در مواجهه با انسان‌ها نیش خود را عقب و جلو می­برده­اند تا توسط انسان‌ها دچار آسیب­دیدگی نشوند. این نوع تحرکات نیز لزوما خطرساز نیست بلکه صرفا یک روش دفاعی خیلی ساده و بی‌ضرر است.

عنکبوت‌های زهری

از میان حدود ۴۷ هزار گونه عنکبوتی که در سرتاسر جهان شناسایی شده،  تنها حدود ۳۰۰ تای آن‌ها می­توانند آسیب‌های جدی به انسان‌ها وارد کنند.

در آمریکای شمالی ۲ دسته از عنکبوت‌ها از نظر طبی ارزشمند تلقی می‌شوند: عنکبوت های بیوه (Latrodectus spp.) شامل گونه بیوه سیاه غربی با نام علمیLatrodectus hesperus و عنکبوت‌های منزوی (Loxosceles spp.) که شامل گونه عنکبوت منزوی قهوه­ای با نام علمی Loxosceles reclusa می‌باشد.

بیوه­ی سیاه آمریکایی یک گونه خطرناک برای انسان می‌باشد.

لازم به ذکر است که از عنکبوت‌های بیوه ۵ گونه از ایران گزارش شده است. از گروه بیوه­ها در مناطق بیابانی ایران یک گونه به نام بیوه سفید با نام علمی  (Latrodectus pallidus) یافت می­شود. این گونه نادر برخلاف سایر عنکبوت‌های این خانواده رنگ سفید نسبتا براق و پاهای تیره­‌ای دارد. در عین حال فاقد لکه­های قرمزی است که اغلب در عنکبوت‌های بیوه دیده می­شود.

نیش این عنکبوت نسبت به سایر بیوه‌ها زهر به مراتب کم‌خطرتری دارد و به همین دلیل شناخت آن برای مردمی که محل زندگی‌شان با قلمرو و زیستگاه این جانور هم­پوشانی دارد، ضروری می‌باشد.

یک گونه خطرناک دیگر عنکبوت دلمک یا بیوه اروپایی با نام علمی (Latrodectus tredecimguttatus)  است. این عنکبوت سیاه و از نظر ظاهری شبیه عموم گونه­های بیوه­ها است. ۱۳ لکه قرمز، زرد یا نارنجی که در پشت این عنکبوت دیده می­شود از مشخصات کلیدی برای شناسایی آن می­باشد، که ممکن است در برخی نمونه ها، از جمله اکثر جمعیت‌های ایرانی وجود نداشته باشد.

رعایت نکات ایمنی

ریک وتر (Rick Vetter) یک عنکبوت­شناس از دانشگاه کالیفرنیا می­گوید: «گزیدگی‌های ناشی از عنکبوت‌های زهرآگین به دلیل تداخل در عملکرد عادی سلول‌های عصبی اغلب نشانه­های مشخصی نظیر درد و انقباضات شدید را به همراه دارد و به همین دلیل افرادی که از این طریق آسیب­ می‌بینند، می‌بایست هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند.»

دلمک اغلب در مناطق استپی، علفزارها و زمین‌های کشاورزی یافت می­شود. در میان عموم شایع است که نیش این عنکبوت می­تواند حتی شتر را هم از پای درآورد.

تحقیقات نشان می­دهد که نیش عنکبوت‌ بیوه‌ سیاه نر  قهوه­ای از نیش عنکبوت‌ بیوه سیاه ماده زهر کم‌تری دارد. اما  اغلب گزیدگی عنکبوت‌های بیوه سیاه و قهوه­ای با یکدیگر اشتباه گرفته می­شود.

تحقیقات ریک وتر در ایالت کالیفرنیا نشان داد که از مجموع ۱۸۲ بیماری که ادعا می­کرده­اند توسط عنکبوت بیوه سیاه گزیده شده­اند، تنها ۳.۸ درصد دچار گزیدگی قطعی بوده­اند و ۸۵.۷ درصد باقی دچار سایر عفونت‌های خاص بوده­اند. عفونت باکتریایی (Staphylococcus aureus) ­­­طلایی مقاوم به متی­سیلین یکی از عفونت‌هایی است که اغلب با گزیدگی توسط عنکبوت‌ها اشتباه گرفته می­شود.

نیش عنکبوت‌های بیوه سیاه نر (قهوه­ای) از نیش عنکبوت‌های به رنگ مشکی زهر کم‌تری دارد.

شروع این عفونت اغلب از ریه­ها، زخم‌های باز و مجاری ادرار است و در موارد حاد به عفونت خون، استخوان‌ها و مفاصل ختم می­شود. گزیدگی توسط کک و ساس، آلرژی، تماس با بلوط و پیچک­های سمی در کنار انواع عفونت‌های باکتریایی و ویروسی از مواردی هستند که می­توانند با گزیدگی توسط عنکبوت‌ها اشتباه گرفته شوند.

با وجود این که در سال‌های اخیر اطباء در تشخیص گزیدگی‌های عنکبوتی مهارت بیش‌تری کسب کرده­اند اما هنوز هم عنکبوت‌ها آن طور که باید و شاید درست شناخته نشده‌اند.

منابع: livescience, livescience