بازرس‌های سازمان انرژی اتمی چگونه می‌خواهند تاسیسات هسته‌ای ایران را بررسی کنند؟
پس از توافق‌نامه‌ی تاریخی ایران و کشورهای ۵+۱ در سه‌شنبه‌ی هفته‌ی پیش، بازرس‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این حق را پیدا کردند تا به تمام بخش‌های اتمی ایران دسترسی داشته باشند. با این حال، آن‌ها برای انجام بازرسیهایشان از چه ابزار خاصی استفاده می‌کنند؟ وب‌سایت تحلیلی Wired سعی به بررسی نحوه‌های مختلف بازرسی تاسیسات اتمی کرده است.
سازمان بین‌المللی انرژی اتمی و آزمایشگاه ملی لوس آلاموس امریکا هیچ کدام حرفی درباره‌ی نحوه‌ی بازرسیهایشان نزده‌اند. البته این موضوع تعجبی هم ندارد، شاید بازرسی‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی کاری معمول به نظر برسد، اما آن‌ها با ۱۸۰ کشور مختلف توافق‌هایی دارند و سالانه حدود ۲۰ هزار بازرسی انجام می‌دهند. با این حال هیچ کدام از آن‌ها اهمیت سیاسی موضوع ایران را ندارند.
این توافق جدید، سازمان انرژی اتمی را مجبور کرده است تا وسایل قدیمی بازرسی‌اش را ارتقا دهد.
حتی شرایط و نحوه‌ی این بازرسی‌ها هم با حساسیت زیادی بررسی می‌شود. بازرس‌ها بدون وقفه تاسیسات غنی‌سازی را زیر نظر خواهند داشت، اما دسترسی به بخش‌های دیگر اتمی به همین سادگی نخواهد بود. بازرس‌ها باید درخواست خود و دلیل بازرسی‌شان از مکان مورد نظر را ارایه دهند، ایران هم می‌تواند تا ۲۴ روز بعد این درخواست را بازرسی و تایید کند؛ آن هم اگر قصد تاییدش را داشته باشد.
موضوع کمی پیچیده‌تر از کشوری مثل «جمهوری چک» است؛ کشوری که بازرسی‌های آن به‌قدری عادی شده‌اند که سازمان بین‌المللی انرژی اتمی مستندی درباره‌ی چگونگی بازرسی‌شان از این کشور ساخته است.
با تمام این اوصاف، با اینکه جزییات بازرسی‌هایی که از ایران انجام خواهد شد کاملا سری باقی مانده‌اند، اما می‌توان حدس‌هایی درباره‌ی ابزارهایی که در این بازرسی‌ها استفاده می‌شود زد. چون راه‌هایی که برای تشخیص اعمال غیرقانونی استفاده می‌شود، چندان هم زیاد نیستند.
بد نیست این موضوع را هم بدانید که این بازرسی‌ها، اولین بازرسی‌های سازمان انرژی اتمی از تاسیسات ایران نیست. آن‌ها در اکتبر سال ۲۰۰۳ میلادی (مهر ماه سال ۱۳۸۲) برای اولین بار تاسیسات ایران را بازرسی و یک ماه پس از آن، شروع به اجرای برنامه‌های‌شان برای تایید امنیتی وضعیت اتمی ایران کردند.
پس از آن سال، ایران بارها با ایجاد موانعی از بازرسی‌های سازمان انرژی اتمی جلوگیری کرد؛ موانعی که موجب توافق‌های امروز این سازمان و ایران شده‌اند.
این توافق جدید، سازمان انرژی اتمی را مجبور کرده است تا وسایل قدیمی بازرسی‌اش را ارتقا دهد. کوردزمن در این باره می‌گوید: “سازمان انرژی اتمی سیستم‌های بازرسی بهتری خواهد داشت که اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری را به‌طور هم‌زمان و هم در طولانی مدت ارایه می‌دهند. به این توافق رسیده‌اند که تکنولوژی‌های بازرسی آن‌ها بسیار پیشرفته‌تر از امروز باشد.”
هنوز هم از ابزار و وسایل مشخصی که برای بازرسی استفاده خواهد شد اطلاعاتی موجود نیست، اما با توجه تجهیزاتی که سازمان انرژی اتمی امروزه استفاده می‌کند، می‌توان برخی از این دستگاه‌ها را پیش‌بینی کرد. در ادامه می‌توانید بخشی از آن‌ها را ببینید.
Seals (بست):
همانطور که از اسم ساده‌ی «بست»ها پیداست، آن‌ها قرار نیست کار پیچیده‌ای انجام دهند. یک «بست» دستگاه کوچکی است که به سیمی مدور وصل است و در کنار تاسیسات اتمی قرار داده می‌شود. در گذشته، این بست‌ها را در نقطه‌ی مشخصی قرار می‌دادند و سپس آن‌ها را جمع‌آوری می‌کردند؛ چون راه دیگری برای دریافت اطلاعات آن‌ها وجود نداشت.
با توجه به اینکه قرار است در بازرسی‌های ایران، از تجهیزات پیشرفته‌تری استفاده شود، کوردزمن پیش‌بینی می‌کند که بست‌های جدید، کاملا هم‌زمان و به‌صورت بی‌سیم اطلاعات را منتقل کنند: “آن‌ها بست‌های بهتری خواهند داشت. بست‌هایی که نه‌تنها هر نوع دستکاری را متوجه می‌شوند، بلکه می‌توانند به صورت زنده اطلاعات را به سازمان انرژی اتمی ارسال کنند.” با استفاده از این تکنولوژی، سازمان انرژی اتمی دیگر نیازی به قرار دادن بازرس‌هایی که تاسیسات را همیشه زیر نظر دارند نخواهد داشت.
دوربین‌های مراقبت:
دوربین‌های امنیتی مدت‌ها است که در تاسیسات ایران نصب شده‌اند. اما دیگر وقت‌اش رسیده است تا این دوربین‌ها را ارتقا دهند. دوربین‌های قدیمی تصاویرشان را روی حافظه‌هایی ضبط می‌کردند که باید برای بازرسی توسط ماموران آژانس جمع‌آوری می‌شدند.
موضوع کمی پیچیده‌تر از کشوری مثل «جمهوری چک» است؛ کشوری که بازرسی‌های آن به‌قدری عادی شده‌اند که سازمان بین‌المللی انرژی اتمی مستندی درباره‌ی چگونگی بازرسی‌شان از این کشور ساخته است.
کوردزمن درباره‌ی دوربین‌ها می‌گوید: “این دوربین‌ها به‌عنوان دستگاه‌هایی برای بازرسی نسبتا ابتدایی بودند. فاصله‌ی بین زمان تصویربرداری آن‌ها زیاد بود. امکان این هم که از دید این دوربین‌ها فرار کرد وجود داشت. در نهایت هم باید اطلاعات آن‌ها توسط فردی جمع‌آوری می‌شد. اما سازمان تصمیم گرفته است که برای بازرسی جدیدش پوششی زنده داشته باشد.”
“سیستم بازرسی نسل بعد” (The Next Generation Surveillance System)، نام سیستمی است که در توافق جدید برای بازرسی استفاده خواهد شد. این سیستم، مجموعه‌ای از بست‌ها، دوربین‌ها و تجهیزات دیگر مراقبت هستند. این دستگاه‌ها قرار است با یکدیگر کار کنند و داده‌های‌شان را به کامپیوترهایی که در نقطه‌های دیگر دنیا است بفرستند.
آن‌ها هم‌چنین می‌توانند اطلاعات چند منبع مختلف را قبل از بررسی، با هم ادغام و در وقت صرفه‌جویی کنند.
سیستم‌های بازرسی خودکار (Unattender Monitoring Systems):
مخفف‌هایی مثل MGBS، SRBS، VIFM یا SEGM فقط بخش کوچکی از دستگاه‌ها و سیستم‌های پیشرفته‌ای هستند که در کنار بست‌ها و دوربین‌ها در تاسیسات ایران نصب خواهند شد. هر کدام از آن‌ها با هدف خاصی قرار داده شده‌اند و کار مهمی را بر عهده دارند، اما همگی به‌طور کلی دستگاه‌هایی برای اندازه‌گیری بخش‌های مهمی از چرخه‌های تاسیسات اتمی هستند. آن‌ها نه‌تنها می‌توانند مقدار سوختی که در تاسیسات جریان دارند را حساب، بلکه می‌توانند مواد استفاده شده در روند تولید سوخت را هم بررسی کنند.
بازرس‌ها هم خود تجهیزات زیاد و مختلفی را به داخل تاسیسات می‌آورند که هر کدام برای انجام کار مخصوصی به کار می‌روند. کوردزمن می‌گوید که بازرس‌ها برای هر تاسیسات، دستگاه‌هایی مختلف و متفاوت را استفاده می‌کنند.
آزمون‌های غیرمخرب:
سازمان انرژی اتمی ادعا می‌کند که از ۱۰۰ سیستم آزمون غیرمخرب (Non-destructive Testing) برای تشخیص تشعشعات گاما یا نوترون‌هایی که نمایانگر تشعشعات رادیواکتیو هستند استفاده می‌کند. اندازه‌گیری‌های عادی و ساده هم انجام خواهند شد؛ اندازه‌گیری‌هایی مثل وزن، حجم، دما و محاسبات مشابه دیگر مواد هسته‌ای که نمایان می‌کنند آیا آن‌ها به‌درستی استفاده می‌شوند یا نه.
سازمان انرژی اتمی «آزمایش‌های مخرب» هم انجام می‌دهد؛ آزمایش‌هایی که در آن نمونه‌ای از ماده‌ی اتمی برداشته (معمولا اورانیوم و پلوتونیوم) و سپس برای بررسی به آزمایشگاه‌ها فرستاده می‌شود. این نمونه‌ها، در کنار نمونه‌هایی که توسط بازرس‌ها در تاسیسات گرفته شده‌اند، می‌توانند اطلاعاتی مهم ارایه دهند. با این حال تنها ابزار لازم برای این آزمایش‌ها، چیزی بیشتر از یک بطری پلی‌اتیلن و ابزار تهیه‌ی نمونه نیست.
تجهیزات تنها موضوع نیستند
بیش از ۱۴۰ دستگاه مختلف برای بازرسی در دسترس سازمان انرژی اتمی هستند؛ از دستگاه‌هایی مثل تشریح‌گرهای چندکاناله گرفته تا طیف‌سنج‌ها یا دستگاه‌های بازرسی کننده‌ی غنی‌سازی. اما کوردزمن می‌گوید که این دستگاه‌ها، فقط بخش کوچکی از بازرسی‌ها را تشکیل می‌دهند: “سازمان انرژی اتمی یک سازمان جاسوسی نیست. آن‌ها ساختمان‌ها و تاسیسات مخفی را پیدا نمی‌کنند. کسی باید از قبل به آن‌ها اطلاعات لازم را بدهد.”
این اطلاعات، توسط کشورهایی که با سازمان همکاری می‌کنند ارایه می‌شود. کشورها نه‌تنها اطلاعات مختلف مراکز اتمی، بلکه اطلاعات نظامی و امنیتی را به‌دست می‌آورند و به سازمان انرژی اتمی ارایه می‌دهند.
دوربین‌های امنیتی مدت‌ها است که در تاسیسات ایران نصب شده‌اند. اما دیگر وقت‌اش رسیده است تا این دوربین‌ها را ارتقا دهند.
آنتونی کوردزمن توضیح می‌دهد: “یکی از مهم‌ترین موضوعات، اطلاعات کشورهایی است که در بازرسی همکاری می‌کنند. اهمیت آن‌ها چیزی از تکنولوژی‌های جدیدی که بازرسان سازمان انرژی اتمی استفاده می‌کنند کم ندارد.”
خبر خوب این است که اگر اطلاعاتی مبنی بر وجود مراکز ناشناخته‌ای ارایه شود، تجهیزات سازمان انرژی اتمی به آن‌ها اجازه می‌دهد تا حتی قبل از که این بخواهند درخواست بازرسی را به ایران ارایه کنند، این مراکز را بررسی و کشف کنند.
کوردزمن درباره‌ی کشف چنین مراکزی می‌گوید: “مشکل این جا است که اگر مراکزی ناشناخته هم وجود داشته باشد، جمع کردن‌شان هزینه‌ی بسیار زیادی دارد. مخصوصا که جمع‌آوری موادی که کشف آن‌ها ممکن است ریسک بالایی دارند. شاید ۲۴ روز مدت زمان زیادی به نظر برسد، اما چنین زمانی برای جمع‌آوری مواد رادیواکتیو اصلا کافی نیست.”
منبع: Wired
