انوشه انصاری؛ اولین ایرانی که به فضا رفت

او کلی از اولین‌ها را به نام خود ثبت کرد: اولین ایرانی فضانورد، اولین بانوی مسلمان فضانورد، اولین بانوی کیهان‌گرد (گردشگر فضایی)؛ اما به جز این‌ها روی زمین هم از موفق‌ترین کارآفرینان عصر خود به شمار می‌آید. با زندگی‌نامه‌ی انوشه انصاری همراه باشید.

انوشه انصاری (نام خانوادگی او پیش از ازدواج با حمید انصاری، رئیسیان بوده) در ۱۲ سپتامبر ۱۹۶۶ میلادی برابر با ۲۱ شهریور ۱۳۴۵ هجری شمسی در مشهد به دنیا آمد، اما خانواده‌شان کمی بعد از تولد انوشه به تهران نقل مکان کرد و او بزرگ‌ شده‌ی تهران است. به هنگام انقلاب، ۱۳ سال داشت. انوشه در یکی از مصاحبه‌هایش گفته: «از کودکی مسحور فضا بودم؛ خیلی به تماشای ستاره‌ها علاقه داشتم؛ رویای سفر به فضا همان موقع‌ها در سرم افتاد.» شرایط نامساعد جنگ و مشکلات دیگر باعث شد والدین انوشه که می‌خواستند او از امکان تحصیل و رسیدن به رویایش باز نماند تصمیم به جلای وطن گرفتند. خانواده‌‌ی انوشه صبر کردند تا دبیرستانش تمام شود و سرانجام ۴ سال بعد از انقلاب در ۱۹۸۴ (۱۳۶۱) به اتفاق خانواده به ایالات متحده مهاجرت کرد.

روزی که انوشه پا به سرزمین فرصت‌ها گذاشت فقط زبان مادری‌اش را می‌دانست؛ اما وقتی خبر موفقیت او در جهان پیچید به جز پارسی به انگلیسی و فرانسوی مسلط بود و تا حدی با روسی آشنایی داشت. انوشه برای تحصیلات بالاتر به دانشگاه جورج میسونِ ویرجینیا رفت. در دوره‌ی لیسانس رشته مهندسی برق و علوم رایانه را انتخاب کرد. او تحصیلاتش را در دانشگاه جورج واشنگتن ایالت واشنگتن و در مهندسی الکترونیک ادامه داد. بعد از اخذ مدرک فوق لیسانس در شرکت مخابراتی MCI از زیرمجموعه‌های شرکت بزرگ ورایزون مشغول به کار شد. ورود به این شرکت آینده‌ی زندگی خصوصی و اجتماعی انوشه را تغییر داد. در آن‌جا با حمید انصاری آشنا شد و در نهایت در ۱۹۹۱ با او ازدواج کرد. انوشه انصاری به جز ام‌سی‌آی در شرکت COMSAT هم کار کرده و پروژه‌هایی را در این شرکت‌ها به نتیجه رسانده. در مدت فعالیت در کام‌ست چندین مقاله نوشت و حتی دو پتنت در زمینه‌ی «عمل‌گرهای خودکار» و «گره‌های یک شبکه‌ی بی‌سیم» به نام خود به ثبت رساند.

زندگی انوشه انصاری با ورود به شرکت MCI از زیرمجموعه‌های Verizon دستخوش تغییر شد.

کارآفرینی

انوشه در سال ۱۹۹۳ به همراه همسر و برادر شوهرش، امیر انصاری، شرکت Telecom Technologies Inc. یا به اختصار TTI را در ریچاردسون تگزاس تاسیس کردند. هزینه راه‌اندازی شرکت از اندوخته‌ها و مبالغی که برای بازنشستگی کنار گذاشته بودند فراهم شد. TTI در زمینه‌ی تامین ادوات و ارائه‌ی خدمات شبکه‌های مخابراتی فعالیت می‌کرد. خدمات شرکت آن‌ها به شرکت‌های مخابراتی این امکان را می‌داد که همزمان با بهبود عملکرد سامانه‌ها، از هزینه‌های عملیاتی کاسته و به نوسازی تجهیزات بپردازند. محصولات TTI به نحوی مهندسی شده بودند که با بهره‌گیری از فن‌آوری تعویض نرم‌افزار می‌توانستند به صورت پلی بین فن‌آوری‌های مرسوم مخابراتی و نسل جدید شبکه‌ها عمل کنند. انوشه در سال ۲۰۰۰ از سوی مجله زن شاغل (Working Woman) به عنوان کارآفرین برتر انتخاب شد. هم‌چنین مجله فورچن در سال ۲۰۰۱ نام او را در فهرست تاجران موفق قرار داد.

عملکرد TTI آن‌قدر خوب بود که چند شرکت بزرگ برای خرید آن اقدام کردند. نهایتا شرکت Sonus Networks آن را خرید. این معامله در سال ۲۰۰۱ و به صورت انتقال سهام ۱۰٫۸ میلیون سهم از شرکت سانوس نتورکس به صاحبان TTI انجام شد. انوشه به معاونت Sonus رسید و مدیریت بخش آی‌پی هوشمند را هم به دست گرفت. او تا مارس ۲۰۰۱ در این سمت بود.

همان‌طور که گفته شد انوشه از نوجوانی به فضانوردی علاقه‌مند بود و هرچند در این زمینه تحصیل نکرده بود اما رویای سفر به فضا را در سر می‌پروراند. با ثروتی که از فروش کسب‌وکار قبلی به دست آورده بود در سال ۲۰۰۴ با همراهی همسر و برادر شوهرش تصمیم گرفت به بنیاد جایزه‌ی ایکس (راه‌اندازی ۱۹۹۶) کمک کند. این جایزه ۱۰ میلیون دلاری که بعد از هدیه‌ی خانواده‌ی انصاری به «جایزه‌ی ایکس انصاری» تغییر نام پیدا کرد قرار بود به اولین فرد یا گروهی تعلق بگیرد که نخستین پرواز غیر دولتی به فضا را میسر می‌کند. این سفر می‌بایست توسط یک فضاپیمای رفت‌وبرگشتی (به اصطلاح قابل بازیابی) انجام می‌شد و می‌توانست حداقل ۳ نفر را به ارتفاعی بیش از ۱۰۰ کیلومتر از سطح متوسط زمین (خط کارمن) رسانده و به زمین بازگرداند. هم‌چنین فضاپیما باید می‌توانست طی دو هفته بعد از پرواز نخست، آماده پرواز مجدد شود. در نهایت در ۴ اکتبر ۲۰۰۴ فضاپیمای کوچک «SpaceShip 1» با طراحی خلاقانه‌ی «برت روتان» آمریکایی برنده‌ی این جایزه شد. این بنیاد هم‌چنان به پیش‌برد فعالیت‌های فضایی کمک می‌کند. انوشه انصاری در سال ۲۰۰۶ باز هم با یاران قدیمی (همسر و برادر شوهر) شرکت دیگری را تاسیس کرد. Prodea Systems از آن سال تا کنون فعال است و انوشه علاوه بر ریاست بر هیات مدیره، مدیر عامل آن هم هست.

انوشه از دوران نوجوانی رویای سفر به فضا را در سر می‌پروراند.

عشق سفر به فضا

هرچند انوشه توانسته بود با تعیین و اهدای این جایزه وارد عرصه مدیریت سفرهای فضایی شخصی شود اما هیچ چیز همانند یک سفر واقعی به فضا او را آرام نمی‌کرد و اشتیاقش برای سفر به فضا هر روز بیشتر می‌شد. در همین هنگام بود که وی دریافت می‌توان با پرداخت مبلغ ۲۰ میلیون دلار با یک موشک سایوز به فضا سفر کرد و چند روزی را در ایستگاه فضایی بین‌المللی به سر برد.

انوشه تصمیمش را گرفت و علی رغم همه خطرات موجود، ثبت نام کرد. این سفر توسط کپسول فضایی سایوز تی‌ام‌آ متعلق به روسیه صورت می‌گرفت. طبق برنامه یک پزشک ژاپنی به نام دایسوکه انوموتو قرار بود پیش از او به این سفر برود ولی صلاحیت او به دلایل سلامتی رد شد و برنامه‌ی انوشه انصاری شش ماه جلو افتاد. سازمان فضایی روسیه در ۸ مه ۲۰۰۶ رسما اعلام کرده بود انوشه انصاری به عنوان اولین بانوی گردشگر فضایی در بهار ۲۰۰۷ به مدار کره زمین سفر خواهد کرد اما با این اتفاق، تاریخ سفر او به ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۶ تغییر کرد.

او اولین فضانورد ایرانی دنیا است و اولین زن کیهان‌گرد و چهارمین نفری است که هزینه سفر فضایی خود را پرداخت کرده ‌است. اولین گردشگر فضایی یک میلیونر آمریکایی به نام دنیس تیتو بود که در سال ۲۰۰۱ نخستین بشری شد که با پول خود به فضا سفر کرد. انوشه همچنین پس از عبدالاحد مومند فضانورد افغان دومین فضانورد فارسی‌زبان است. انصاری ترجیح می‌دهد درمورد خود از عنوان «فضانورد همراه» به‏‏جای واژه «گردشگر فضایی» استفاده کند. انوشه روی لباس خود دو پرچم ایران و آمریکا را نقش کرده بود. او دلیل این کار را اظهار دِین خود به این دو کشور که در موفقیتش نقش داشته‌اند بیان کرد.

انصاری در سال ۲۰۰۶ با فضاپیمای سایوز روسی به عنوان توریست به ایستگاه فضایی بین‌المللی رفت.

انوشه انصاری در آخرین پست خود در وبلاگ شخصی‌اش نوشت: «شما حاضرید چقدر برای تحقق رویاهایتان بپردازید؟ آیا رویای شما ارزش حقوق یک ماه یا شاید یک سال شما دارد؟ شاید بهای آن به اندازه پس‌اندازی باشد که برای دانشگاه فرزندتان کنار گذاشته اید. آیا به اندازه تمام حقوق بازنشستگی شما می‌‌ارزد؟ از دست دادن عضوی از بدنتان چطور؟ آیا ارزش آن را دارد که برای آن بمیرید؟ قیمت واقعی یک رویا به‌راستی چقدر است؟

من جوابی برای این ندارم، اما فکر می‌کنم پاسخ این پرسش برای هرکس متفاوت باشد. خود من، همیشه آماده بوده‌ام و هنوز هم هستم تا زندگی خودم را برای تحقق رویاهایم فدا کنم.»

فضاپیمای سایوز حامل انوشه انصاری، فرمانده‌ی روسی، میخاییل تیورین، و مهندس پرواز اسپانیایی-آمریکایی، مایکل لوپز الگریا در صبح روز دوشنبه ۱۸ سپتامبر سال ۲۰۰۶ از پایگاه فضایی بایکونور در قزاقستان به فضا پرتاب شد، و بدین ترتیب مأموریت سایوز تی‌ام‌ای-۹ آغاز گشت. دو روز پس از قرار گرفتن در مدار زمین، فضاپیمای سایوز در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۶ با موفقیت به ایستگاه بین‌المللی فضایی ملحق شد و اقامت ۹ روزه‌ی انوشه انصاری در ایستگاه فضایی آغاز شد. او در تمام مدت حضورش در فضا پیوسته وبلاگش را به‌روز می‌کرد و اتفاقات را شرح می‌داد. سرانجام پس از ۹ روز اقامت و پژوهش در ایستگاه بین‌المللی فضایی، انوشه انصاری در سحرگاه ۷ مهر ۱۳۸۵ مصادف با ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۶ میلادی به همراه پاول وینوگرادف روسی و جفری ویلیامز آمریکایی، دو تن از فضانوردان ساکن ایستگاه، به زمین بازگشت. پس از فرود او در ۹۰ کیلومتری شمال آرکالیک در قزاقستان با استقبال گرم خانواده‌اش، ازجمله همسرش حمید، و مقامات محلی و مسئولان سازمان فضایی روسیه مواجه شد. وی پس از معاینات پزشکی، با بالگرد برای مراسم خوش‌آمدگویی به شهر قُستانای (در قزاقستان) منتقل شد.

انوشه چند روز در ایستگاه فضایی بین‌المللی میهمان بود.

انوشه انصاری در طول ۹ روز اقامت خود در ایستگاه بین‌المللی فضایی مجموعه آزمایش‌های علمی‌ای را هم برای آژانس فضایی اروپا انجام داد:

• پژوهش درمورد علل کم‌خونی؛
• تاثیر تغییرات ماهیچه‌ای بر کمردرد؛
• تأثیر تشعشعات فضایی بر فضانوردان ساکن در ایستگاه بین‌المللی فضایی و گونه‌های میکروبی که در آن ایستگاه پرورش داده شده‌اند.

اما ماجرای دایسوکه انوموتو (پزشکی ژاپنی که از سفر به فضا بازماند) نشان می‌دهد که برای رفتن به چنین سفری فقط داشتنِ پول کافی نیست. به جز افرادی که ما نامشان را می‌شنویم دیگرانی هم بودند که برای پرواز نام‌نویسی کردند اما نتوانستند تمرینات سخت و دشوار و دوره طولانی آموزشی را تحمل کنند و به همین دلیل از فهرست داوطلبان حذف شدند.

انوشه در این کتاب زندگی‌نامه‌اش (رویاهای من برای ستارگان) که آن را به کمک یکی از نویسندگان محبوب خود نوشته، توضیح می‌دهد که در دوره آموزشی او را با انواع و اقسام خطرهایی که ممکن است در یک سفر فضایی واقعی با آن‌ها رو در رو شود، آشنا کردند تا اگر ذره‌ای تردید یا ناتوانی در وجودش مشاهده شد، از فهرست مسافران حذف شود. علاوه بر این‌ها در کتاب آمده که در دوره آموزشی بارها با موقعیت‌هایی مواجه شده که در حالت عادی هیچ‌گاه انجام دادن‌شان را نمی‌پذیرفت اما در این مورد خاص هیچ مخالفتی نمی‌کند تا یگانه بخت خود برای سفر به فضا را به مخاطره نیندازد.

سازمان فضایی ایران به عنوان متولی بخش فضا در کشور، هم در آستانه سفر انصاری به ایستگاه فضایی ضمن حمایت از فعالیت‌ها و خدمات ارزنده او در ترویج و توسعه فن‌آوری فضایی و پرواز به ایستگاه بین‌المللی به عنوان تنها جایگاه استقرار انسان در فضا را افتخاری غرور‌آمیز برای تمام ایرانیان توصیف و تصریح کرد: « این زن دانشمند و علاقمند ایرانی با اراده بزرگ و بلند، تلاشی را آغاز کرده است که افق‌های جدیدی به روی بشریت خواهد گشود. پرواز ایشان به ایستگاه بین‌المللی به عنوان تنها جایگاه استقرار انسان در فضا، افتخاری بس غرور‌آمیز برای تمام ایرانیان خواهد بود اما نباید تاثیر شگرف خدمات و فعالیت‌های ایشان در رونق فعالیت‌های فضایی در مقیاس عمومی و در سطح بین‌المللی را فراموش کرد.»

نمایی از فضاپیمای سایوز TMA در مدار زمین

انوشه انصاری هم مانند سایر گردشگران فضایی در معرض این انتقاد بود که به عنوان یک ثروتمند، پول هنگفتی را صرف یک ماجراجویی شخصی کرده است؛ انوشه که در طول سفر فضایی خود نه به عنوان یک گردشگر که به عنوان یک دانشمند و کیهان‌نورد ظاهر شد، در آستانه سفر فضایی خود در وبلاگش به این انتقادها پاسخ داد: «پول من از کجا آمده ؟ به شما می‌گویم. از کار سخت، از ریسک‌هایی غیر قابل باور و فدا کردن خیلی از چیزها که من و خانواده‌ام برای به دست آوردن هدف مشترکمان از دست داده‌ایم. آیا ما حق داریم با پولی که به سختی به دست آورده‌ایم چنین کنیم؟ من فکر کنم این اجازه را داشته باشیم! اما آیا این به معنی آن است که من نسبت به آن چه در جهان اطرافم می‌گذرد بی‌تفاوتم و به آن‌ها اهمیت نمی‌دهم؟ خب اگر این‌طور فکر می‌کنید، بد نیست بیش‌تر من را بشناسید و خودتان قضاوت کنید.

من مایلم بخشی از طرز تفکرم را در معرض قضاوت شما قرار دهم. بخشی از نگاه من به زندگی که مربوط به تصمیم‌گیری برای پول‌هایی است که دارم و دارید. من می‌خواهم به شما بگویم که چطور می‌توانید برای خرج کردن ثروتتان فکر کنید تا مابه‌ازای آن تغییری بزرگ به وجود بیاورید. یک تغییر واقعا بزرگ!

بیایید فرض کنیم دلتان می خواهد به درمان سرطان کمک کنید. آیا شما برای بیماران دوا می‌خرید یا مراکزی برای حمایت از بیماران سرطانی می‌سازید؟ یا بالاتر، آیا این هزینه را به یک دانشگاه می‌پردازید تا روی سرطان تحقیق کنند؟ یا این‌که دنبال بزرگ‌ترین عامل شکل‌گیری سرطان هستید و سعی می‌کنید آن را ریشه‌کن کنید؟

انوشه پیش از سفر به فضا تمرین‌های خیلی سختی را پشت سر گذاشت.

می‌بینید که راه‌های زیادی برای مواجهه با این مساله وجود دارد و این دست شما است که کدام راه را انتخاب کنید. ممکن است راهی را انتخاب کنید که منجر به کمک به یک گروه کوچک و در یک زمان محدود شود و یا تصمیم به انجام کاری زمان‌بر و پرهزینه بگیرید که به شناخت و حل عمومی مشکل سرطان کمک می‌کند. من شخصا راه دوم که انجام فعالیت‌های اساسی برای شناخت و حل ریشه‌یی مشکل است را انتخاب می‌کنم.»

انوشه انصاری در گفت‌وگو با برنامه‌ی «آسمان شب» شبکه‌ی چهار صدا و سیمای جمهوری اسلامی گفت: « همان‌طور که می‌دانید سفر به فضا خیلی سخت است و دشواری‌های خودش را به دنبال دارد، ولی دوست دارم تا وقتی که زنده هستم قیمت این سفر کاهش پیدا کند و اگر انشاءالله فن‌آوری پیشرفت کند در آینده‌ای نزدیک و در ۵ تا ۱۰ سال آینده هزینه سفر به فضا به پانزده تا ۲۰ هزار دلار برسد. این درصورتی محقق می شود که آژانس‌های فضایی متعددی ایجاد شود.» او سوال مجری برنامه که پرسیده بود به نظر شما آیا در طول دوران حیات ما با این حقوق خبرنگاری می‌توانیم این سفر را انجام داده و به فضا برویم، این‌گونه پاسخ داد: «من فکر می‌کنم که شما در آینده نه چندان دور سفر به فضا را انجام می‌دهید، حتی فکر می‌کنم که نه تنها یک بار، بلکه چند بار بتوانید این سفر را انجام دهید و همین که فن‌آوری پیشرفت کند سفرها به فضا بیشتر بشود. در سن ۱۲ سالگی در ایران اگر می‌خواستم بگویم که می‌خواهم به فضا بروم، مردم به من می‌خندیدند، ولی من الان به این خواسته رسیده‌ام. به علاوه خانم‌های ایرانی سنگ بنای جامعه هستند و هر کاری را که بخواهند می‌توانند انجام بدهند و برای خودشان محدودیتی قائل نمی‌شوند.»

فعالیت‌های انوشه انصاری پس از سفر به فضا

انوشه انصاری بعد از بازگشت از فضا تصمیم گرفت در این زمینه تحصیل کند؛ او مدرک فوق لیسانس دوم خود را از دانشگاه سوئین‌بورن در رشته‌ی ستاره‌شناسی گرفت. او در جایی گفته: « مردم فکر می‌کنند در چهل سالگی به قله زندگی‌شان می‌رسند (این یک قول قدیمی است). [اما] من امیدوارم این شروعی باشد برای قله‌ی بعدی که از آن بالا خواهم رفت.»

او به همراه برادر همسرش، بنیاد خیریه اَهورا (Ahoora Foundation) را تاسیس کرد و به اداره‌ی آن مشغول است. بعلاوه در شرکت پرودیا سیستمز هم مسئولیت‌های خود را دارد. این شرکت که آن را به ‌همراه حمید (همسر) و امیر (برادر همسر) انصاری بنیان گذاشته در حوزه‌ی خانه‌های هوشمند و دیجیتال فعالیت می‌کند در تگزاس و در هندوستان دفتر رسمی دارد.

به ترتیب از چپ به راست: انوشه انصاری، کیهان‌گرد؛ میخائیل تیورین، فضانورد روس؛ مایکل لوپز، فضانور آمریکایی

افتخارات و جوایز

به جز ماهیت افتخارآمیز سفر به فضا، آن هم به عنوان اولین نفر از یک ملت، انوشه انصاری بارها از سوی مجامع مختلف مورد تقدیر قرار گرفته:

• سال ۲۰۰۰ به عنوان کارآفرین برتر از سوی مجله‌ی زن شاغل آمریکا
• سال ۲۰۰۱ حضور در فهرست تاجران موفق مجله معتبر فورچن آمریکا
• سال ۲۰۰۹ دریافت اولین جایزه نوآور سیمونز که سالانه توسط NCWIT به کارآفرینان موفق زن در زمینه‌ی فن‌آوری داده می‌شود.
• ۲۰ دسامبر ۲۰۱۲ دریافت دکترای افتخاری علوم از دانشگاه جرج میسون
• سال ۲۰۱۵ به پاس خدمات انوشه انصاری به جامعه‌ی فضایی، جایزه‌ی ملی پیشگامان فضا ایالات متحده به او داده شد.

و چندین جایزه و عنوان دیگر.

فکر می‌کنید نظر خانم انصاری درباره‌ی عادی شدن سفرهای فضایی در زمانی نزدیک محقق می‌شود یا تا رسیدن به این آرزو سال‌های طولانی فاصله داریم؟ راستی حتما شنیده‌اید که عده‌ای معتقدند خداوند زمین را خانه‌ی انسان قرار داده و بشر بیرون از آن زندگی خوبی نخواهد داشت؛ چقدر با این نظر و نظرهای مشابه آن موافقید؟