انقراض مساوی افزایش درجه‌حرارت زمین
در روز جهانی یوزها (۱۳ آذر) می‌خواهیم تلنگری جدی به شما بزنیم. شمایی که باور دارید با انقراض حیوانات، کوچک‌ترین اتفاقی بر روی کره زمین رخ نخواهد داد. شمایی که اهمیت حفاظت از شاخص‌ترین گونه جانوری کشورتان را از یاد برده‌اید، در این مقاله به شما خواهیم گفت که با انقراض یوزها دقیقا چه بلایی بر سر ما خواهد آمد.
تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد که اگر گوشتخواران راس هرم غذایی مانند یوزها از روی کره زمین محو شوند، درجه‌حرارت زمین هم به شکل تصاعدی افزایش پیدا خواهد رفت. اما سوال اینجاست که این دو مساله چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟
آیا تاکنون درباره هرم غذایی شنیده‌اید؟ هرم‌های غذایی، نمودارهایی هستند که ساختار اکوسیستم‌های حیاتی روی کره زمین را نشان می‌دهند. اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم، هرم غذایی یک مثلث است که قاعده آن از گیاهان سبز آغاز می‌شود و سپس به گیاهخواران (آهو و قوچ و میش) و در نهایت هم به گوشتخواران (یوزپلنگ، پلنگ و شیر) می‌رسد. دانشمندان در مطالعات خود به این جمع‌بندی رسیده‌اند که اگر ما انسان‌ها به روند کنونی ادامه دهیم و با فعالیت‌هایی نظیر تخریب زیستگاه، شکار غیرقانونی و … سرعت انقراض گوشتخوارانی مثل یوزها را افزایش دهیم، آن گاه باید خودمان را برای تحمل گرمای بی‌سابقه‌ای در روی کره زمین هم آماده کنیم.
گرما چه ارتباطی به حیوانات گوشتخوار دارد؟
تریشا آتوود (Trisha Atwood) یک متخصص بوم‌شناسی دریایی از دانشگاه بریتیش کلمبیا (British Colombia University) است که در زمینه تغییرات اقلیم در سطح جهان مطالعه و تحقیق می‌کند. آتوود و همکارانش بر اساس تحقیقاتی که در اکوسیستم‌های آبی انجام داده‌اند، به این جمع‌بندی رسیده‌اند که انقراض گسترده گوشتخواران درشت‌جثه می‌تواند انتشار گازهای گلخانه‌ای را چند برابر افزایش دهد.
سیاه‌گوش یکی از گربه‌سانان ایران است که به علت زندگی در مناطق دور از دسترس از وضعیت زیستی آن اطلاعات کافی در دست نیست.
آتوود می‌گوید که حیوانات شکارچی در اکوسیستم‌های مختلف نقش‌های گوناگونی دارند اما یکی از مهم‌ترین تاثیرات حضور آن‌ها در طبیعت، تاثیر بارزشان در روند تغییرات اقلیمی جهان است. به گفته این محقق اگر ما انسان‌ها طعمه‌خواران درشت جثه را برای همیشه منقرض کنیم، آن‌گاه باید منتظر تاثیرات فاجعه‌باری هم در محیط‌زیست اطرافمان باشیم چرا که اگر گوشتخواری نباشد که جمعیت گیاهخواران مانند آهو و قوچ و میش را کنترل کند، آن‌ها بیش از اندازه از طبیعت برداشت خواهند کرد و این مساله منجر به نوعی بی‌ثباتی خواهد شد.
گیاهان مهم‌ترین منبع کربنی در کل کره زمین هستند. هر نوع تغییر برداشت از قاعده هرم، طبیعتا کل چرخه کربنی را در زمین تغییر خواهد داد. آتوود و همکارانش فرضیه‌ای را در کانادا و کاستاریکا آزمایش کرده‌اند. آن‌ها با حذف موقت شکارچیان ماهی‌ها و حشرات از برکه‌ها، نهرها و اکوسیستم‌های مرطوب کوچک تحقیقاتی انجام دادند.
بررسی‌های آن‌ها نشان داد که با همین حذف به ظاهر ساده، میزان دی‌اکسیدکربنی که در محیط رها و وارد جو می‌شود، به سرعت تغییر می‌کند. تغییر میزان دیاکسیدکربن از یک الگوی خاص تبعیت می‌کند و این الگو به وضوح توصیف می‌کند که اگر شکارچیان راس هرم از یک اکوسیستم حذف شوند، میزان دیاکسیدکربن حدود ۱۰ برابر افزایش پیدا خواهد کرد و این مساله یک فاجعه به تمام معناست.
ببرها بزرگ‌ترین عضو خانواده گربه‌سانان هستند.
آتوود معتقد است که در حدود ۱۵ درصد از میزان انتشار دیاکسیدکربن به واسطه تاثیرات ناشی از جنگل‌زدایی است اما اگر میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای از آب‌های شیرین هم به آن اضافه شود، این رقم می‌تواند خیلی بیش‌تر هم باشد. درست است که ناپدید شدن شکارچی‌های بزرگ همیشه منجر به افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای نمی‌شود اما نباید فراموش کرد که الگوهای انتشار دیاکسیدکربن در اغلب مواقع از این فقدان تاثیر می‌پذیرند.
گازهای گلخانه‌ای عبارتند از دیاکسیدکربن، متان و اکسیدهای نیتروژن که در اصل حاصل سوزاندن سوخت‌های فسیلی هستند. این گازها باعث می‌شوند که تشعشعات خورشیدی به جو زمین بیایند اما در مقابل از برگشت مجدد آن‌ها به ارتفاعات بالاتر جلوگیری می‌کنند. تحت این شرایط درجه‌حرارت جو زمین هم تغییر کرده و افزایش پیدا می‌کند.
افزایش سطح گازهای گلخانه‌ای منجر به تشدید اثرات گلخانه‌ای می‌شود و همین مساله گرمایش جهانی را در پی خواهد داشت.
نباید فراموش کرد که حتی افزایش کم‌تر از یک درجه سیلیسیوس می‌تواند منشاء تغییرات زیادی در زمین باشد. انتشار بی‌رویه گازهای گلخانه‌ای به دلیل فعالیت‌های انسانی هم‌اکنون نیز سرعت ذوب شدن یخ‌های دائمی قطبی و حتی روند تخریب جنگل‌ها را تشدید کرده. پرسش اینجاست که زمین از بار مضاعفی نظیر حذف گوشتخواران نیز جان سالم به در خواهد برد؟
فاجعه جدید در راه است
آتوود و همکارانش معتقدند که یک فاجعه جدید بر روی کره زمین در راه است که این مساله با حذف شکارچیان راس هرم غذایی ارتباط مستقیم دارد. جالب اینجاست که تحقیقات دیگری نیز این مساله را تایید می‌کند. به عنوان مثال مطالعات پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا (California University) نشان داده که ناپدید شدن سمورهای دریایی باعث افزایش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در سواحل آمریکای شمالی شده است. مساله خیلی ساده است، با حذف سمورهای دریایی از هرم غذایی دیگر شکارچی وجود ندارد تا توتیاهای دریایی، کلپ‌ها یا جلبک‌های بزرگ را حذف کند.
افزایش سرعت تکثیر جلبک‌ها باعث تشکیل توده‌های انبوه در آب دریاها می‌شود که به آن‌ها جنگل‌های استوایی اقیانوسی می‌گویند. نتیجه شکل‌گیری این جنگل‌ها نیز تولید دیاکسیدکربن بیش‌تر خواهد بود. هرچقدر که دیاکسیدکربن بیش‌تری تولید شود، زمین هم بالطبع گرم‌تر خواهد شد و مشکلات ما برای بقا در آن دوچندان می‌شود.
دانشمندان نگران هستند که حذف گوشتخواران جدای از این مساله تبعات بیش‌تری را هم به همراه داشته باشد و ما بر این اساس در آینده نه‌تنها یک مشکل بلکه چندین مشکل جدید و لاینحل داشته باشیم که راه‌حلی هم برای رفع آن‌ها طبیعتا نخواهیم داشت. یکی از مسایلی که هم‌اکنون در جهان در حال تغییر است، الگوهای مهاجرت اغلب گوشتخواران درشت‌جثه است.
دانشمندان می‌گویند که الگوهای تحرکات حیوانات درشت‌جثه که در پاسخ به تغییرات زیست‌محیطی رخ می‌دهد، نیازمند بررسی‌های جدی است چرا که همه جانوران توانایی سازگاری با این تغییرات را ندارند. از طرفی هنوز تحقیقات بیش‌تری انجام نشده که ما بدانیم حذف گوشتخواران آن‌هم با این سرعت غیرقابل مهار چه تبعات دیگری را جز افزایش درجه‌حرارت جو زمین به همراه خواهد داشت.
امروز روز جهانی یوزهاست. یوزهای آسیایی در حال حاضر در کل آسیا به استثنای کشور ما منقرض شده‌اند. آیا ما مسوولیت اجتماعی خودمان را در قبال آن‌ها انجام داده‌ایم؟
درست است که انقراض موجودات یک موضوع کاملا طبیعی است اما آن‌چه که دانشمندان را نگران کرده، سرعت عجیب انقراض‌ها در ۱۰۰ سال اخیر است. درست است که اغلب گوشتخواران درشت‌جثه در برهه کنونی تحت پوشش طرح‌های حفاظتی هستند اما موانع متعدد اقتصادی و سیاسی همچنان کار را دشوار کرده است.
در ایران یوزهای آسیایی شاخص‌ترین نماد گونه‌ای در معرض خطر انقراض هستند که تعداد آن‌ها در برهه کنونی کم‌تر از ۵۰ فرد تخمین زده می‌شود. علیرغم تلاش‌های متعدد برای حفاظت از یوزها هنوز عزم ملی و یکپارچگی لازم برای بقای آن‌ها در کشور ما وجود ندارد. امید است که در روز جهانی یوزها، مسوولیت‌های اجتماعی‌مان در برابر آن‌ها را به یاد بیاوریم.
منبع :newscientist.com, esajournals.org, .nature.com,
